Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

Князь зачаравана сачыў, як разварочваюцца ў лавіну лёгкія сотні. Бачыў, як прыўстаў у страмёнах, узнёс меч Іван Жэдзевід. Раптам ён згінуў, і яшчэ колькі дзесяткаў людзей разам з коньмі праваліліся ў зямлю. А за імі ўслед валіліся наступныя вершнікі. «А-а, свалаччо, - даўмеўся князь, - пасткі адрылі! Дзеля гэтага меч прыслаў магістр». Зірнуў: колькі страцілася? Убачыў, што налёт не зламаўся, што парадчэлыя харугвы ўсё ж рвуцца да ворага, і павесялеў. У паветры сутыкнуліся дзве хмары стрэлаў - ударылі па немцах, ударылі па ліцьвінах і татарах. Паваліліся з коней першыя ахвяры бітвы. Але ўжо пачалася высечка гарматнай абслугі і лучнікаў, пачуўся гулкі грук мечаў аб прускія шлемы.

Ягайла яшчэ бой не пачынаў. Было чутна, як за пагоркамі польскія харугвы спявалі «Багародзіца Панна, узрадуйся!»

З воўчых ямаў выбіраліся ацалелыя ваяры, дапамагалі вылезці таварышам. Панеслі Івана Жэдзевіда са зламанай нагой. Князь плакаў аб сваёй няўдачы ў першую ж хвіліну бітвы. Яго пасадзілі на рамяні паміж спараных коней і адправілі ў абоз.

Ордэнскіх лучнікаў і гарматчыкаў татары, валынцы, падольцы пагалоўна пасеклі. У адказ цяжкая рыцарская конніца наставіла коп'і, кранулася і, набіраючы хуткасць, цяжка панеслася на палкі Вітаўта. Вялікі князь махнуў мечам, і тады Сямён Амсціслаўскі, Манівід і Пётр Гаштольд, які замяніў Жэдзевіда, павялі гуфы ў бітву. Абмінуўшы ямы, дзе стагналі пабітыя каламі людзі, харугвы пачалі разгортвацца направа і налева, і гэтак жа сама разгортваліся ўшыркі кліны крыжакоў. І гнулася, разбітая тысячамі капытоў, заклубілася пылам зямля.

Крыжацкія і ліцьвінскія гуфы сышліся, з абодвух бакоў вынесліся з жыганнем зграі стрэлаў, павіслі вялізным роем і асыпаліся джаліць; трохсажнёвыя коп'і ўваткнуліся ў варожыя шыхты. Разляталіся шчыты, рваліся даспехі, раздзіраліся дзідамі грудзі, рыцары абодвух бакоў валіліся з сёдлаў. Але хто вытрымаў гэты страшны ўдар, падымаў молат, тапор, меч і кідаўся плюшчыць браню, секчы наплечнікі, галовы, рукі. Стрэлы раіліся між закрытых латамі людзей, дзяўблі даспехі, намацвалі аголенае цела, утыкаліся ў шыі і чэравы коней. Рыцары другога шыхта займалі месца забітых, а іх замянялі рыцары з наступнага шэрага. Цяжкія молаты праціскалі каваныя шлемы; двуручныя мечы, упаўшы на плячо, дабіраліся да сэрца. Раненыя падалі з коней - ліцьвін на немца, немец на русіна, татарын на наёмнага швайцарца, і стогны, і перадсмяротныя крыкі людзей, і перадсмяротнае ржанне коней гаслі ў лютым звоне жалеза, у пякельным грукаце сечы. Нясмеламу не было куды ўцякаць, храбры не мог ісці наперад: крыжакі і ліцьвіны стаялі, як дзве сцяны, уздымаючыся на валах з палеглых сваіх таварышаў. Заднія шыхты напіралі на пярэднія, а хто быў наперадзе, раз'юшана вынішчалі адзін аднаго.

Інакш пачалася бітва на крыле татараў. Іх панцыры з гартаванай скуры буйвалаў і абцягнутыя такой жа гартаванай скурай шчыты не маглі вытрымаць удары дзідаў, і татары хана Багардзіна, сутыкаючыся з харугвамі наёмнікаў, якіх вялі Крыштаф фон Герсдорф, Фрыдрых фон Бланкенштэйн, Ганс фон Вальдаў, Ота фон Носціц, ужылі нечаканую для крыжакоў зброю. Калі дваццаць-трыццаць крокаў аддзяляла святкуючае рыцарства ад татараў, раптам узвіліся ў паветра арканы і амаль увесь першы шэраг закрытых бранёй перадхаругвавых быў ганебна звалены, быццам здзьмуты ветрам, пад капыты сваіх жа таўстаногіх, цяжкіх коней. Скарыстаўшы разгубленасць крыжакоў, татарскія сотні рвануліся наперад і ўдарылі ў шаблі. Лучнікі паслалі насустрач рыцарам завесу стрэл і, шпарка саскочыўшы з сёдлаў, перарэзалі зваленых наёмнікаў. Знішчэнне татараў, што здавалася крыжакам забавай, павярнулася для іх стратамі і нялёгкім боем. Сіла мечаў, якія проста рассякалі немудрагелістыя даспехі, ураўноўвалася змяінымі адбымкамі арканаў - яны трапна падалі на галовы і здымалі з коней дзесяткі грозных немцаў. Арканам быў вырваны з рук сцяганошы і быццам сам уляцеў у гушчу татарскіх шыхтоў штандар палка Герсдорфа - чырвоны крыж на белым полі. Рыцары зараўлі ад лютасці і ганьбы.

Побач з татарамі стаялі проці крыжакоў віленскія харугвы Войцаха Манівіда і Мінігала, плячо да пляча з імі - троцкая харугва Яўніса, і крамянецкая харугва, і харугва Жыгімонта Кейстутавіча, і луцкая харугва Фёдара Астрожскага, і аршанская харугва князёў Друцкіх, і смаленскія харугвы.

Час бітвы працякаў - ні немцы ліцьвіноў, ні літва немцаў не здолелі паціснуць, скрануць з пачатковых месцаў. Ваяры гінулі, іх замянялі новыя; харугвы раставалі, Вітаўт узмацняў іх гуфамі другой лініі - ужо пайшла на памогу наваградцам кіеўская харугва князя Гальшанскага, крамянецкую харугву ўмацавалі малдаване, а да аршанцаў дадалася і пачала бой слуцкая харугва князя Аляксандра.