Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

«Але, як яны марудзяць, - падумаў магістр, - сонца паднялося, прыпякае, хутка рыцары спякуцца ў даспехах. Чаго чакаюць два старыя лісы!» Задумаўся, як іх разварушыць. Гукнуў:

- Двух герольдаў сюды!

Падскакалі герольды.

- Вазьміце па мечу і аддайце ад майго імя польскаму каралю і князю Вітаўту. Такі старажытны звычай выклікаць на бой баязлівага ворага. Трымайцеся дзёрзка, няхай абразяцца. Брат Куна, - павярнуўся да Ліхтэнштэйна, - няхай ім пакажуць праход, каб не трапілі ў ямы!» Праз некалькі хвілін герольды скакалі да Ягайлы і Вітаўта.

Ягайла ў гэты час завяршаў апяразванне рыцарскай перавяззю маладых польскіх ваяроў. Потым кароткай прамовай узбудзіў у сэрцах новых рыцараў жаданне ісці ў бой. Потым спавядаўся падканцлеру Мікалаю Тромбе, які як кракаўскі канонік меў права адпускаць грахі. Усё рабіў уважліва, ні ў чым не спяшаўся, і тым больш не прыскорваў свае харугвы першымі распачаць бітву. Яшчэ на досвітку, пасля першых звестак пра немцаў, адасобіўся ў паходную капліцу і пад малітвы свайго духоўніка Барталамея думаў пра лёс бітвы і пра ўласны лёс. Прыязджалі ганцы ад Вітаўта, загадаў - не дапускаць. Двойчы прылятаў сам нецярплівы Вітаўт. Ускокваў у капліцу і, нават не хрысцячыся, незадаволена прыспяшаў: «Войскі гатовыя, час вымаць меч!» Не спрачаўся з ім, не пярэчыў, лагодна адказваў: «Любы брат, вось даслухаю другую мшу - пачнём!» - «Хапіла б і адной!» - няветліва казаў Вітаўт і ледзь не прасіўся: - Пра што думаеш, брат? Бог вушы заткнуў, абрыдлі яму нашыя малітвы. Справа патрэбна!»

І польскае рыцарства, што акаляла капліцу, наракала на доўгую малітву. Скрозь палатно капліцы чуў настойлівы лямант: «У бой!» «На немцаў!» «Вядзі нас, кароль Уладзіслаў!» Не раздражняўся, разумеў, што рыцарства ахоплена жаданнем перамогі. Але чым рызыкуе кожны з іх? Толькі галавой. Ён жа - каралеўствам, лёсам польскай кароны, лёсам усяго народа. Цалкам усведамляў, якой рызыкай пагражае яму гэты дзень. Рыцары імкнуцца ў бітву - гэта добра, гэта іх абавязак; Вітаўта ахапіла шаленства нецярплівасці - кроў палкая, так выхавалі: нядоўга разважаць, хутка зрабіць, доўга шкадаваць. А яго, Ягайлу, бацька, вялікі князь Альгерд, павучаў: раней думаць, потым рабіць; мечамі павінны ваяры рабіць, а каралеўскі занятак - пасылаць у бой палкі, сачыць за іх поспехамі і няўдачамі, угадваць знакі перамогі. Прыгожа, ды неразумна, калі ён, кароль, паімчыць падобна харунжаму наперадзе адной з пяцідзесяці сваіх харугваў. Бо як толькі ён рынецца ў бітву, немцы адразу скіруюць усе свае сілы, каб забіць яго, параніць ці паланіць. Абясчоленыя, ахопленыя горам харугвы рассыплюцца. Няма сумневу. Яму не дваццаць гадоў. Яму - шэсцьдзесят, галава аздоблена сівізной. Не маладыя гады. І ў былы час да рыцарскай славы не надта цягнуўся; тым больш цяпер няма патрэбы шукаць прыгодаў у сечы, самому настаўляць кап'ё.

Падняўся з каленяў, загадаў прынесці даспехі. Павольна ўбраўся, прышпіліў ланцужкамі меч і выйшаў з намёта пад радасныя крыкі шляхты. Яму падвялі каня, побач сталі целаахоўнікі, іх атачыла каралеўская харугва ў шэсцьдзесят коп'яў. З пагорка агледзеў нямецкія шыхты. То здавалася - іх няшмат, і сэрца ўзбадзёрвалася; то нямецкія калоны здаваліся неадольнымі, тады ахопліваў душу неспакой. Загадаў расставіць для сябе коней на выпадак нешчаслівага зыходу бітвы. І гэты грэх - грэх сваёй няўпэўненасці - адкрываў зараз падканцлеру Тромбу.

Нечакана паведамілі, што ад немцаў скача герольд; хутка яго прывялі - ён нёс сцяг з чорным крыжом на залатым полі і трымаў у руцэ аголены меч...

І да Вітаўта з'явіўся герольд - пад белым сцягам з чырвоным грыфам на ім. Працягнуў аголены меч і з дзёрзкасцю сказаў:

- Вялікі князь Аляксандар-Вітаўт! Вялікі магістр Тэўтонскага ордэна Ульрык фон Юнгінген шле табе меч, каб ты адважыўся ўступіць у бой, а не хаваўся сярод лясоў. Калі ты лічыш поле цесным, дык магістр Ульрык фон Юнгінген гатовы адступіць, каб ты вывеў войска і не баяўся бітвы! - І ўваткнуў меч у зямлю.

Вітаўт, слухаючы герольда і сочачы за крыжакамі, здзівіўся іх нечаканаму і незразумеламу ўчынку: кліны раптам павярнуліся і павольна падняліся на ўзгоркі; бамбарды і невялікія аддзелы лучнікаў апынуліся наперадзе войска. Гарматная абслуга паднесла да запалаў паходні - цішыню разарваў грукат, над полем паляцелі каменныя кулі і рэдка ўпалі на харугвы.

- Жэдзевід! - крыкнуў Вітаўт. - У мечы іх! - І паскакаў да татараў. - Багардзін! - гукнуў князя. - Наперад! Сячы пешак.

Уся лёгкая конніца сярэдзіны і тысяча татараў сарваліся ў галоп і, ускінуўшы мечы, пускаючы стрэлы, выючы шалёнымі галасамі, паімчалі на крыжакоў.