Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

Змоўк, аглядзеў паплечнікаў, якія не надта ўсцешыліся яго прамовай, і засмяяўся:

- Чаго пацьмянелі, вам жа не ўцякаць!

Прадчуванне блізкай бітвы ахоплівала і войскі; суровыя папярэджанні палкоўнікаў яго ўзмацнілі; кожны разумеў, што азначаюць заклікі забыцца на страх і пагрозы шыбеніцай. Але і без такіх напамінкаў было ясна, што крыжакі не могуць цярпець руйнавання гарадоў і вёсак і дадуць бітву. Свежыя магілы, гільгенбургскае кастрышча нахілілі ваяроў думаць пра свой лёс, памаліцца Богу аб літасці.

Увечары падзьмуў вецер, неба закрылася чорнымі хмарамі, зніклі зоркі і месяц. Вецер то сціхаў, то раптам шалёнымі парывамі налятаў на табары войска, раздзьмухваючы ў сэрцах трывогу. Неба пад цяжарам хмар прагнулася да зямлі, яго раскалолі маланкі, грымныў і пакаціўся гром, лінуў моцны дождж. Ніхто не спаў, у харугвах шапталіся: «Усё, заўтра быць сечы. Бог абмывае палі перад бітвай»!

Нарэшце дождж сцішыўся, але буйныя ветры рвалі паветра да самага золаку. На досвітку прагулі рагі, і харугвы вырушылі ў паход. Прайшлі восем вёрст, ля Любенскага возера спыніліся, і тут дазоры прынеслі прадчуваную вестку - паміж вёскамі Людвікова і Таненберг, за тры вярсты, сплашняком стаяць немцы.

Ваяры заспяшаліся апранацца да бою, харугвы пачалі хутка высоўвацца з прыазёрнага драбналесся.

Андрэй, які ехаў у першым шэрагу полацкай харугвы, раптам убачыў, як да яго нясецца ў галоп Расевіч. Мішка стрымаў каня, пад'ехаў да Андрэя ўсутыч і таропка, палка наказаў:

- Андрэйка, калі загіну, Соф'ю не крыўдзі. І Гнатку, калі будзе жывы, вазьмі да сябе...

- Добра! - адказаў Андрэй. - А мяне заб'юць, дык скажы Соф'і, што моцна яе любіў. Няхай памоліцца часам за мяне.

- Добра! Ну, Андрэйка, бывай, хораша мы сябравалі, - сказаў Мішка. - Даруй мне, калі чым пакрыўдзіў...

- І ты мне даруй! - адказаў Андрэй. - Бывай!

Абняліся, прытуліліся адзін да аднаго панцырамі, пацалавалі адзін другога, і Расевіч згубіўся ў людскім патоку, сярод тысячаў аднолькавых шоламаў, кальчуг, латаў. Дрыжэла пад конскай лавінай зямля, іржалі коні, маўчалі людзі, слухаючы глухія гукі мокрага, нібы пакрытага слязьмі лесу. Дрэвы пасля начнога дажджу курыліся, пар ахутваў ствалы, прамяні ранішняга сонца з цяжкасцю прабіваліся скрозь малочны туман. Выбраліся на ўзлессе і спыніліся: за паўвярсты, на затуманеных пагорках, далёка ў абодва бакі бачыліся, як жахлівы прывід, убраныя ў даспехі шырокія кліны нямецкіх палкоў.

На ўзлеску, ля дарогі, што вяла да вёскі Таненберг, сыпаў загады князям і панам Вітаўт; адны ад'язджалі, падляталі галопам другія; харугвы спешна рухаліся на вызначаныя ім месцы. Праваруч дарогі станавіліся гуфы віленцаў і трачан. Прайшла лугам і прымкнула да віленскага гуфа палова татарскай конніцы, ачоленая ханам Багардзінам. Прыкметныя халаты татараў узбудзілі крайні клін немцаў, які меў на штандары чырвоны крыж на белым полі. Выйшла з лесу і зарысіла ўсутыч з палякамі крыло Сямёна Альгердавіча - смаленскі, амсціслаўскі, полацкі, віцебскі, слуцкі, аршанскі, лідскі палкі і полк ноўгарадцаў. Кіеўскай харугвай князя Гальшанскага і наваградскай харугвай Жыгімонта Кейстутавіча Вітаўт замкнуў дарогу. Побач з наваградцамі стаў валынскі гуф, а між аршанцамі і валынцамі - харугва ваўкавысцаў, што мацней за іншых рвалася ў бітву. Высоўваліся наперад падольскія палкі князя Івана Жэдзевіда. Ляцелі вестуны да Ягайлы даведацца пра дзеянні палякаў. За першай выстройвалася другая лінія палкоў, і ўжо ззаду іх Пётр Гаштольд парадкаваў харугвы трэцяй лініі. Вітаўту прывезлі з абозу даспехі; ён саскочыў з каня, убраўся, яму дапамаглі сесці ў сядло і сцягнулі латы раменьчыкамі.

Немцы, на агульнае здзіўленне, у бой не ўступалі, губляючы зручную, як здавалася, магчымасць пасекчы разрозненыя яшчэ палкі ліцьвіноў. Вялікі князь паскакаў уздоўж першай лініі войска - на паўтары вярсты стаялі з малымі разрывамі чатырнаццаць харугваў. Ішла апошняя таўкатня дайстройвання: выязджалі ў першы шыхт перадхаругвенныя, за імі станавіліся ваяры з роўным нямецкаму ўзбраеннем, старчма трымалі трохсажнёвыя, таўшчынёй з руку, коп'і; харунжыя разгортвалі і падымалі сцягі. Князь бадзёра скакаў уздоўж палкоў, прыкмячаў знаёмых, бегла думаў: «Віленцы вытрымаюць, наваградцы павінны вытрымаць, ваўкавысцы ўзлаваліся - вытрымаюць»; паглядаючы на кліны немцаў, шкадаваў, што так нечакана завязваецца бітва і няма часу пусціць у справу бамбарды, якія засталіся з абозам. Падляцеў баярын, дасыланы да Ягайлы: «Кароль Уладзіслаў моліцца!» - «А палякі?» - «Пастроіліся. Чакаюць!» Да вялікага князя з'ехаліся Іван Жэдзевід, Сямён Лінгвен, Гаштольд, Манівід: «Гатовыя!» Разам прайшлі на рысях па вуліцы паміж першым і другім гуфамі харугваў. Другая лінія іх мела дванаццаць: амсціслаўская, вяліканоўгарадцаў, слуцкая, полацкая, берасцейская, гарадзенская, кіеўская, менская, медніцкая, другая троцкая, трэцяя віленская і аддзел малдаванаў. Тут ваяры трымаліся больш весела, чым у пярэдніх харугвах, якім выпала прыняць першы ўдар, схапіцца з лавінай крыжакоў, зламаць аб свае шчыты і грудзі іх цяжкія коп'і.