Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

Нарэшце прыйшлі пяць тысяч табараў Джэлаладзіна; пастаялі на стромкім беразе і па знаку свайго хана моўчкі, не сыходзячы з коней, рушылі ў Нёман. Некалькі гадзін рака стракацела татарскімі халатамі.

Больш чакаць у Горадні не было каго. Вялікі князь з дзесяткам аховы пераплыў Нёман і, абыходзячы харугвы, паімчаў да Нарава. Лясныя дарогі на дзесяткі вёрст былі запоўнены войскам. Вітаўт казаў князю Амсціслаўскаму:

- Глядзі, Сямён. Можа, раз за жыццё можна ўбачыць такую сілу. Шмат помню паходаў, а так буйна ніколі не выпраўляліся. А тут толькі палова. Яшчэ столькі ж дабавіцца праз тыдзень. А калі з палякамі з'яднаемся, колькі будзе!

- Назад бы столькі прывесці, - разважліва адказваў князь Сямён. - Вось ідуць, смяюцца, а лічы, кожны трэці ўжо пазначаны анёлам на смяротных лістах.

- І мы з табой не загавораныя, - не засмуціўся Вітаўт. - Пакуль жывыя - парадуемся.

На шосты дзень войска стала пад Наравам і тут далі яму адпачынак. Адзінаццатага чэрвеня адначасна падышлі берасцейскі, пінскі, магілеўскі, драгічынскі, мельніцкі палкі, потым з'явіліся валынцы, прыйшоў з падалянамі Іван Жэдзевід і разам з імі аддзел малдаванаў; ужо апошнімі прыцягнуліся кіеўляне, князь Аляксандар са сваімі старадубцамі і ноўгарад-северская харугва князя Жыгімонта Карыбута.

Пасля нядаўніх залеваў настала спякота - лясы і зямля прасушыліся. Засцерагаючыся пажараў, палілі слабыя кастры; на вяршынях елак трывала сядзелі вартавыя, сачылі парадак. На палянах шчыльна ставіліся табарамі каля трыццаці тысяч ваяроў. Ручаі мяльчэлі, калі прыводзілі паіць коней. Хоць лічылася, што войска адпачывае, мала хто ляжаў без справы. Ва ўсе бакі засылаліся засады і дазоры. Удзень збіралі моладзь, што не хадзіла яшчэ на бітвы, і прымушалі біцца з «крыжакамі», у якасці якіх выступалі сталыя ваяры.

Чатырнаццатага чэрвеня вялікі князь выслаў у Варшаву ганца паведаміць Янашу і Земавіту, што яго войска ідзе па іхных землях і будзе чакаць мазавецкія харугвы ля сутокі Нарава з Бугам.

Андрэй Іллініч часта даганяў ваўкавысцаў, якія шлі наперадзе, падоўгу рысіў побач з Мішкам і Гнаткам, распытваючы пра Соф'ю. Аднаго дня на прывале павёў бацьку і чатырох братоў - усе выступалі разам у полацкай харугве - знаёміць з новымі сваякамі. Дзеля лепшага знаёмства ўзялі з сабой гляк віна і пачастунак. Уселіся кругам, выпілі за жаніха і нявесту, за знаёмства ды за Божую да іх ласку. Мішка выставіў у адказ, паклікалі Юр'я - таксама сваяк, жаніх сястры; потым далучыліся Ягор Верашчака, Сцёпка Быліч. Бяседа зацягнулася да ночы. Малодшы Андрэеў брат Глеб лёг на спіну: маўляў, зорачкі цікава паглядзець - наўрад ці здолеў убачыць, адразу заснуў. Гнатка сядзеў у глыбокім смутку, толькі зрэдку нагадваў: «Вы цяпер сваякі, у баі павінны адзін аднога сцерагчы!» Ягор Верашчака сумаваў: «А мы вось нашага Міколку пужалі, а ўжо ні яго, ні нявесты, ні Пётры!» І Сцёпка расчуліўся: «Сварыліся, наязджалі - і няма іх нікога: ні Вольгі, ні бацькі. Ты даруй яму». - «І ты мне даруй!» - адказваў Мішка.

Юры думаў пра Аленку: што яна цяпер робіць? Пэўна, сядзяць разам з Соф'яй, прыгадваюць яго і Андрэя, Мішку і Гнатку і ўявіць не могуць, колькі сабралася тут ваяроў, колькі агнёў гарыць уначы - больш, чым у тым паходзе да Сіняй Вады, у які хадзіў палеглы лірнік. Яго няма. Фоція няма, няма Вольгі, і што з імі, жывымі, будзе - ніхто не ведае. Але калі ён, Юры, вернецца, кожную справу запіша на тыя, пачатыя Фоціем, прабітыя крыжацкім мечам, лісты пергаміну. Аленка будзе дапамагаць, як ён раней дапамагаў айцу Фоцію...

Бацька Іллінічаў, седзячы сярод моладзі, сумаваў аб сваёй даўніне. «Эх, - уздыхаў, - хлопцы, хлопцы, як хутка час пралятае, ці даўно вы на свет нарадзіліся, а мы такія былі, як вы зараз, - удалыя, вясёлыя, без сівых валасоў, недахрышчаныя. Бо чалавека першы раз поп хрысціць святой вадой, а другі - кроў у святой бітве».

Андрэй глядзеў у неба; тыя самыя зоркі загараліся, на якія ў ноч заручынаў радаваліся разам з Соф'яй. Слухаючы жарты, смех, уздыхі сваякоў і таварышаў, уяўляў вяселле, царкву, іх усіх у сваёй дружыне, апранутых не так, як зараз, у прапацелыя кашулі і світкі, а ў святочнае. Уяўляў даміну, якую зрубіць пасля вайны; уяўляў зімовы дзень, выццё завеі, Соф'я за кудзеляй, ён побач, раптам стук у вароты, заехалі таварышы, абснежаныя, змерзлыя, і ўжо сядзяць за сталом - бяседа да ранку... Абудзіўся - дзень, рагі гудуць - падымаюць ваяроў; пацерлі скроні, пасмяяліся: «Ну, добра пасядзелі!» Мішку і Юр'ю Іллінічы, а Іллінічам - Мішка, Гнатка, Юры прыйшліся па душы.