Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

Соф'я, даведаўшыся, хто прыедзе, закрылася ў хаце. Крочыла з кута ў кут, утрымліваючы сэрца і шэпчучы сабе: «Што ж мне рабіць? Што рабіць?» Потым выняла ўсё з кубэлка - і ў слёзы: апрануцца няма ў што, усё спалілі праклятыя немцы, хоць голая выходзь да людзей у такі час. Кінулася на ложак ў адчаі.

Увайшоў Гнатка, разгубіўся.

- Софійка, што?

- Ой, Гнатка, няшчасная я.

- Што, дзетухна, - страчваў спакой асілак, - што здарылася?

- Ой, Гнатачка, зганьбаваная я навек!

- Ды што? Ты ж кажы, - ледзьве не плакаў стары.

- Ой, бедная я, лепш мне на свет не радзіцца!

- Софійка, хто пакрыўдзіў? - зароў Гнатка, хапаючыся за цяжкі свой меч.

- Ой, Гнатачка, надзець няма чаго, голая я наскрозь!

Гнатка толькі вохнуў, потым уздыхнуў і сказаў з дакорам:

- Якія вы... розум чорт ведае дзе! Хіба так можна мэнчыцца з-за нейкага хусця. Хоць у зрэбніне - павінна горда стаяць. - Расчуліўся, прысеў у нагах, пачаў суцяшаць: - На вяселле абшыешся, а зараз як ёсць. Ты прыгожая, табе і ў анучах можна. Галаву стужачкай павяжы, кашулю маеш, спадніца вунь якая добрая.

- Яна ж зімовая, - адгукнулася Соф'я.

- Ну і няхай. Хто ведае? І вочкі памый, каб ззялі, а то выйдзеш, падумаюць людзі - няўдалая...

Праз колькі гадзін, калі прыкмецілі на дарозе вялікі аддзел коннікаў, стол быў сабраны, не такі, праўда, багаты, як хацелася б, але тым супакойвалі сябе, што зрабілі ўсё магчымае, што князя нічым не здзівіць і не дзеля стала ён сюды едзе... Двор заціх, лішнія людзі пахаваліся па кутах, Мішка і Гнатка выйшлі за вароты. Сваты наблізіліся, сышлі з коней, рушылі да гаспадароў: наперадзе Вітаўт з жонкай, а за імі Чупурна і Манівід, і Андрэй, і ахова. Аленка ж больш за ўсё ўзрадавалася, убачыўшы Юр'я.

Вітаўт і Ганна спыніліся перад Мішкам.

- Здаровы будзьце! - павітаў Вітаўт. - Мы да вас здалёку за пакупкай. Прымеце ці назад павернеце?

- Рады б што прадаць, ды нічога не маем, - з паклонам адказаў Мішка. - Усё немцы разрабавалі. Раней восені не вернем.

- Што мы шукаем, тое маеце! - князь усміхнуўся. - Чулі мы, што ёсць у вас птушка райская, а ў нас ёсць лоўчы, у вас - нявеста, у нас - маладзец!

- Ёсць у нас нявеста, ды на адно вока не бачыць, - па звычаю блазнерыў Мішка, - на адну нагу кульгае, другой чапляецца, нос тырчком тырчыць. Калі такую шукаеце, дык, калі ласка, запрашаем паглядзець.

Увайшлі на двор. Гнатка пайшоў па Соф'ю. Князь, азіраючыся, сказаў Мішку:

- Так, дашчэнту вас папалілі. Бацька тады загінуў?

- Бацька ў Ваўкавыску загінуў, у баі, - шмат крыжакоў пасек.

- Памятаеш, Ганна, Івана Расевіча? - павярнуўся Вітаўт да жонкі. - Да прусаў з намі хадзіў. Шкада! Добры быў рыцар. Жаніха хоць бачыў? Не супраць волі?

- Бачыў! - супакоіў Мішка. - Спадабаўся.

Выйшла Соф'я ў вышыванай кашулі, чыімсьці андараку, з чырвонай стужкай у валасах, пакланілася княжай пары.

Андрэй адчуваў, што яго нявеста ўсім спадабалася, а сам вачэй ад яе не адводзіў.

- Ну, дабрыдзень, галубка! - сказаў князь. - Жаніха, вось, прывезлі. Ты глядзі: спадабаецца - скажы, не спадабаецца - мы яго зараз жа прэч, лепшага знойдзем, а калі надта не падабаецца - галаву здымем!

Соф'я выпаліла ледзьве не са страхам:

- Падабаецца!

Усе засмяяліся.

- Усё ясна, - падпарадкаваўся Вітаўт. - Можна запіваць. Гэй, - гукнуў ахову, - віна!

Два баярыны бегма прынеслі бачурку. Селі да стала, Вітаўт сам не піў, ледзь прыгубліваў, але другім нудзіцца без чаркі не дазваляў. Памятаў з даўніх гадоў Гнатку, парадаваў яго сваёй увагай. Прапанаваў выпіць за бацькоў, якія зараз радуюцца на небе за дачку. Дакараў Стася Чупурну: чаму дворны маршалак не прапівае свайго сына? Княгіня, гледзячы на шчаслівых Соф'ю і Іллініча, праслязілася - суцяшаў яе. Андрэю з жартам гразіўся: «Глядзі, хлопец, на вайну не спазняйся, назад возьмем галубку!» Выпілі, зашумелі, пачалі забывацца, нашто сядзяць. Князь грукнуў кулаком: «Гэй, людзі, ціха!» - і аб'явіў:

- Сватанне запілі, можна і заручацца. Няхай мяняюцца пярсцёнкамі, калі маюць!

Пад смех і добрыя словы абмяняліся пярсцёнкамі.

- Ну вось, зараз пара! - прызнаў князь. - Жаніх і нявеста! - І павярнуўся да аховы. - Падарункі!

Прынеслі княжыя дарункі: Соф'і - сабалёвую шубу, Андрэю - італьянскі корд з пазалочанай рукаяткай і сто залатых грошаў. Абодва ўкленчылі.

- Вялікі князь і вялікая княгіна, дзякуй!

Андрэй яшчэ дадаў: «Вернай службай аддам!»

- Службай, баярын, ты і так абавязаны, - адказаў князь. - А аддзячыць нас проста. Пасля вяселля праз дзевяць месяцаў, каб рыцар загукаў у хаце!

І, утаропіўшыся ў пунсовую Соф'ю, сам першы засмяяўся.