Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

І ўявіліся яму дружыны, палкі, харугвы па ўсіх дарогах Княства, рух тысячаў людзей з Віцебска і Смаленска, Старадуба і Кіева, Вільні і Трокаў, Воршы і Меднікаў, Слуцка, з усіх зямель - у Горадню, і паўсюдна пакінутыя ваярамі безабаронныя двары.

- Вам законы Пагоні вядомыя, - сказаў Вітаўт. - У харугвах вы, у гарадах цівуны, у паветах вайсковыя павінны цвёрда іх трымаць. Любому і кожнаму, нягледзячы на род, сваякоў, заслугі, калі пачне казакаваць, нахабнічаць, лезці ў чужыя двары, кранаць чужое дабро, секчы чужыя гаі, красці, гвалціць і якім іншым чынам рабіць шкоду і крыўду, адно і неадкладнае пакаранне - шыбеніца! Усе павінны гэта ведаць, як імя Хрыста.

Зноў усіх азірнуў, усміхнуўся і весела завяршыў:

- А зараз - за справу!

Ранкам Берасцейскі замак апусцеў: раз'ехаліся князі і намеснікі, паскакалі ганцы, рассыпалася ў розных кірунках на родныя двары харугва, што хадзіла з Вітаўтам у Кежмарк. Сам жа вялікі князь затрымаўся ў Берасці з мазавецкімі гасцямі Янушам і Земавітам.

Андрэй Іллініч спяшаўся да Соф'і. Ехаць было весела, мноства спадарожнікаў ішло да Ваўкавыска - віленчукі, гарадзенцы, палачане, з якімі разам служыў. У Ваўкавыску падзяліліся - хто падаўся праз Ліду на Ашмяны і Вільню, хто праз Слонім на Наваградак, Менск, Віцебск, Смаленск. Андрэй з людзьмі Мантыгірда павярнуў на Гарадзенскі шлях. Пакуль карміліся коні, сустрэўся з цівуном Ваўковічам і пакінуў пры ім свайго лучніка Мікіту з наказам ляцець стралой у Рось, як толькі пачуе пра падыход да горада вялікага князя.

Каля павароту на Рось развітаўся Андрэй з гарадзенцамі і ўжо адзін паскакаў да знаёмага двара. Мішка будаваўся, бялеў адноўлены і пашыраны частакол, навокал рабілі дзесяткі з два цесляроў. І двор абжываўся: ужо стаялі новы хлеў, новая стайня, была зрублена курная хаціна, і самога гаспадарскага дома стаяла на камянях шэсць вянцоў. Побач стайні парыў на агні кацёл, які даглядалі дзве старыя. Соф'і ж Андрэй не ўбачыў і засмуціўся. А ўжо беглі да яго радасныя Гнатка і Мішка, ледзь не вырвалі з сядла - і ціснуць у абдымках.

- Ну, ты, братка, дужы стаў! - радаваўся Андрэй. - Нібы мядзведзь! - І спытаў хутка: - Соф'я тут?

- Дзе ж ёй быць! - усміхнуўся прыяцель. - Бачыш, талака ў нас, хачу хоць нешта зрабіць да паходу. А калі пазавуць?

- На першы дзень чэрвеня.

- Паспею, - сказаў Мішка і раптам загукаў: - Гэй, Соф'я!

Праз імгненне дзверы хацінкі расчыніліся і выйшла Соф'я - босая, у простых кашулі і спадніцы. Убачыла Андрэя і так радасна прасвятлела, так шчасліва ўзмахнула рукамі, так заззялі яе вочы, што Андрэй забыўся на ўсіх, кінуўся да яе, падхапіў на рукі, прытуліў да грудзей і - як было ў снах, у марах - пачаў палка цалаваць шчокі, вочы, рукі.

Падышоў Мішка, патаптаўся.

- Добра, Іллініч, што ты прыехаў, а то ў нас тут некаторыя плакалі па начах. Пабудзеш?

- Пабуду, - кіўнуў Андрэй, не спускаючы з рук Соф'ю.

- Ну, пайду, - прабачальна сказаў Мішка і, да радасці Андрэя, вярнуўся да цесляроў.

Тут Андрэй прыкмеціў, як усе цікуюць на яго і Соф'ю. Зірнуў на мужыкоў - тыя адвялі вочы, узяліся за свае стругі, зірнуў на старых - тых як ветрам абараціла да катла, ледзьве галовамі ў яго не залезлі. Тады паставіў Соф'ю на зямлю і зашаптаў: «Сэрцайка, сонейка, зорачка мая, вось і дачакаліся, хутка заўсёды будзем разам!» Усё папрыгажэла, радавала і весяліла. Зняў світку, аддаў Соф'і - радасць; зняў меч, яна прыняла, здзівілася: «Які цяжкі!» - і абое ў смех; стаў умывацца, яна палівае - абоім смешна; пачала частаваць, сама села насупраць - святаў такіх не было, як зараз. Азірнуўся на дзверы, дастаў з-за пояса хустачку, разгарнуў - у ім залаты пярсцёнак: «Прымер, заўтра надзену». Узяла пярсцёнак, надзела на палец, паварочвае руку, узіраецца, быццам не верыць вачам. Раптам паспяшалася да кубла, парылася ў ім, працягвае сціснуты кулачок: «Для цябе!» Андрэй падставіў далонь - таксама пярсцёнак.

- Вось і заручыліся! - сказаў Андрэй. - Цяпер жаніх і нявеста. - І падміргнуў: - А там і маладыя!

Парывіста падняўся, абняў Соф'ю, сціснуў у абдымках і прагна павёў губамі па шчацэ.

Раптам непрыемна зарыпелі дзверы - ледзь паспеў адхіліцца: у хату ўсунулася баба.

- Софійка, што сыпаць: пшано ці грэчку? - спытала баба падлізліва, паядаючы вачыма пачырванелую Соф'ю.

- Усё сып! Не шкадуй! - грозна гукнуў Андрэй.

- Ага! - сказала баба і знікла. Соф'я, баючыся Андрэевай смеласці, таропка села да стала.

- Вось жа чорт прынёс! - засмяяўся Андрэй.

Зноў радаваліся пярсцёнкам, заўтрашняму святу і, падзеленыя сталом, мілаваліся вачыма.