Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

- А я бачыў каралеву вугорскую, - сказаў Андрэй. - Ну, Соф'я, пальца твайго не вартая. Праўду кажу! Шчокі бураком нацёртыя, скура цыпкамі пабіта, а спераду і ззаду нібы мечам паабсякалі. Гляджу на яе, думаю: як там мая найпрыгажэйшая каралева? Ці помніць мяне? Ці забыла, як з вачэй знік?

- Ніколі не забывала! - шчасліва прызнавалася Соф'я. - Кожны дзень, кожнай ноччу малілася за цябе...

- Значыць, ты мяне і ўратавала! - радаваўся Андрэй і расказаў, як вырываліся з агня.

Пасля вячэры, калі ўсе паклаліся спаць, Андрэй і Соф'я пайшлі да ракі. Маладзік ззяў на небе, зоркі адбіваліся ў вадзе; на супрацьлеглым беразе ў кустах раптам засвісталі салаўі; ціха буркатала на нябачных перашкодах рака. Незвычайная была ноч, і незвычайны быў мінулы дзень - адчувалі, што не забудуць ніколі. Стаялі, дзівіліся, шапталіся, што гэта толькі для іх стараецца Бог: і наўмысна бабу прыслаў у салодкую хвіліну, каб лепш запомніліся гадзіны шчасця, і першаму салаўю прызначыў пець менавіта сёння, каб ім пяяў, і для іх высеяў шчаслівымі знакамі зоркі, і месяц не сыходзіць, а нараджаецца, бо і ў іх усё жыццё і ўсё шчасце наперадзе. Палалі, уздыхалі, што ад заручынаў да вяселля ўсё лета чакаць, зноў разлучацца, а кожны дзень што век, а душа палае, сэрцу цесна - вунь як калоціцца, шалёна б'ецца, яшчэ не вытрымае разлукі, разарвецца напалам; а як хораша - словаў няма, стаяць бы так бясконца, слухаць шэпт, цалавацца.

Маладзік нібыта конна нёсся па небе, пачало світаць; неахвотна вярнуліся на двор. Андрэй адшукаў у стайні, дзе спалі людзі, вольнае месца, паваліўся на салому, накрыўся Соф'іным кажушком і шчасліва заснуў. Прачнуўся - навокал нікога, стукаюць сякеры, яркі дзень. Ускочыў, плёснуў у вочы вадой - і да цесляроў.

У абед прыскакаў з Ваўкавыска Мікіта, прывёз загад цівуна - заўтра будзе вялікі князь, хоча глядзець харугву. Соф'я села побач з Андрэем, прытулілася да пляча: «Ой, Андрэй, баюся я! Магла б - не адпусціла!» «Абыдзецца, - супакойваў Андрэй. - Мяне пярсцёнак твой асцеражэ!»

На досвітку Мішка і Гнатка з лучнікамі выправіліся ў Ваўкавыск. Аленка паспела шапнуць Гнатку, каб перадаў паклон Юр'ю. І засаромелася. «Што, нудзішся?» - спытаў асілак. «Паклон перадай, а што нуджуся, не кажы». - «Ды што ж, - усміхнуўся Гнатка. - Мне што! Як хочаш!» Андрэй паехаў з імі, спадзяваўся, што маршалак Чупурна выканае сваё абяцанне і прыедзе ў сваты.

Па дарозе да іх далучаліся баяры і зямяне са сваімі коп'ямі. Хто вёў дзевяць людзей, хто двух, але і такіх было немала, хто ехаў на агляд адзіночна.

- Нам бы на Вербніцу так ісці маліцца, - казаў Мішка, - пры дзідах і панцырах. Па начах нашыя сняцца, дакараюць. Тут, Андрэй, старая жыла, шаптала добра, жыццё мне вярнула. Усё думаю, не магу ўразумець: сядзела ў лесе, у нас кажуць - вядзьмарка, глупства гэта, святая была бабка, нікому не адмаўляла дапамагчы, за дзесяць вёрст і ў мароз, і ў дождж цягалася, каб хворае дзіця паглядзець. Ды вось - прыходзіць гад і, не ведаючы, не маючы за што, проста так, сячэ мечам. Прасіла мяне свечку паставіць у царкве, як сканае, а я жартаваў: дзесяць запалю, думаў - яшчэ век будзе жыць. Усе дзесяць і паставіў. Дык яны, агеньчыкі гэтыя, вось тут, - крануўся грудзей, - мяне паляць...

Андрэй слухаў моўчкі; жыў іншым клопатам, не думаў пра крыжакоў, ведаў: пачнецца бітва - і ён будзе біцца; а зараз мусіў зрабіць сваё: Чупурну перахапіць, з Соф'яй заручыцца і паспець у Полацак. Палюбіць яму трэба каго, думаў пра таварыша.

- Раней не балела, - казаў Мішка, - а як сам у Кульчыхі ляжаў ды як нашых забілі, як Вольга загінула, сорам мяне прыпаляе, Андрэй. І мы ж калажанаў мардавалі. Я сам некалькіх людзей пасек. Можа, яны сваю нявесту абаранялі... Адплацілася мне. Жахліва на сэрцы. Не хочацца прыходзіць з вайны.

- Ты чаго! - усхваляваўся Гнатка. - Хіба можна? Малады быў, дурны. Пакаяўся - Бог даруе. Ты ж пра мяне помні, ты мне як родны сын!

Андрэй зноў змаўчаў. Што казаць? Сам, калі ўсё прыгадваць, такімі грахамі абвешаны. Ды і кожны. Не пазбегнеш. Не яны першыя, не яны апошнія. А на вайну, Гнатка праўду кажа, з цяжкім сэрцам лепш не хадзіць. Хто засмучаны і хто моцна злы, той першы і гіне. А зараз мірны час надыходзіць. Адваюем з крыжакамі, і не будзе з кім ваяваць. Мішка адмучыцца па Вользе, знойдзе нявесту, будзе дзяцей гадаваць. Аленка пойдзе замуж, а ён Соф'ю забярэ да сябе пад Полацак - жывіце ўсе, лепшага шчасця не трэба.

На рынкавай плошчы з адноўленым касцёлам ужо шмат сабралася ваяроў, і новыя ўсё прыбаўляліся; знаёмцы віталіся, стаяў вясёлы гул. Андрэй прыкінуў, што добрая збіраецца харугва - коп'яў у двесце, і шмат якія ўзброены былі не горш за немцаў.