Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

Так, Ганна, тваё шчасце, што ты не бачыла тых забойстваў на ўласныя вочы і таму не хочаш паверыць у іх. Але ты чула расказы, табе пераказвалі пра іх служанкі, а ім казалі мужы - сведкі той разні.

Княгіня згорбілася пад цяжарам змрочных прывідаў, і парыў, які аб'яднаў яе на кароткі час з мужам, загас. Жыццё прайшло, усё ў ім зведана, і нічога лепшага, чым было ў маладосці, ужо не будзе. Усе жорсткія, падумала яна ў апраўданне князю. Ці бацька мой, князь Святаслаў, быў дабрэйшы? Таксама дзіцячыя смерці меў на сумленні, калі амсціслаўцаў жыўцом палілі ў хатах ці клалі галовамі пад ніжні вянец зруба. Можа, і за яго грахі мяне Бог адказчыцай зрабіў. Але смерць праклятага Зомберга будзе ў радасць. Дык няхай заб'е яго Вітаўт, няхай Іванка і Юрачка ўбачаць праведны ўдар бацькоўскага меча!

Таго самага дня ўвечары вялікі князь сабраў намеснікаў і ўдзельных князёў у вялікім пакоі замкавага дома. Яны сядзелі ўздоўж сценаў, не было толькі князя Сямёна Альгердавіча, князя Аляксандра старадубскага і падольскага князя Івана Жэдзевіда - гэтыя ўжо з харугвамі прыйдуць.

Усе ўрачыста чакалі рашучых словаў вялікага князя. Ён марудзіў, усмешка блукала па яго твары, уважліва аглядаў паплечнікаў. Усіх іх у гэтую хвіліну любіў, хацеў, каб і яны ўсе любілі адзін аднаго, пакінулі свае свары, каб каталікі не грызліся з праваслаўнымі, удзельныя князі не касавурыліся на паноў, каб ад гэтай хвіліны і на ўвесь час вайны склалася агульнае адзінства. Тут, у Берасцейскім замку, зімой разам з Ягайлам прадумалі план вайны, а зараз тут, на востраве між Бугам і Мухаўцом, ён загадае сабраць у харугвы ўсё ваярства Княства.

- Доўга, - гучна вымавіў Вітаўт, - доўга нашыя землі чакалі дня прускага паходу. Ён прыйшоў. Дзень Пагоні! Білі нас, паб'ём мы!

- Паб'ём! - падняўся князь Аляксандар Слуцкі і выхапіў меч.

І ўсе выхапілі мечы і падняліся: брат Жыгімонт, князь пінскі Юры Нос, намеснік троцкі Яўніс, намеснік ковенскі Сунігайла, князі Сямён і Іван Друцкія, намеснік полацкі Іван Нямір, намеснік кіеўскі князь Іван Гальшанскі, намеснік ушпольскі Осцік, князі Іван і Рыгор Нясвіжскія, намеснік крэўскі Гаштольд, князь Андрэй Лукомльскі, намеснік гарадзенскі Міхайла Мантыгірд, намеснік вількамірскі Вежкгайла, ваявода луцкі Фёдар Астрожскі, намеснік віленскі Войцах Манівід, князь Раман Кобрынскі, жамойцкія старосты Румбольд і Міхайла Кезгайла, князь Юры Заслаўскі, князь магілеўскі Андрэй, князь Сангушка Ратненскі, намеснік віцебскі князь Васіль, намеснік смаленскі Васіль Барэйкавіч, маршалак Чупурна. Падняліся мазавецкія князі Януш і Земавіт. І сам вялікі князь падняўся перад святасцю агульнага пачуцця.

Потым мечы вярнуліся ў похвы.

- А зараз прызначаю, - сказаў Вітаўт, - усім харугвам збірацца да трэцяга чэрвеня ў Горадню. Судовыя справы спыніць. Бамбарды з замкаў зняць і выправіць з абозамі наперад. Кожнаму, хто выступае ў паход, мець з сабой кармоў і ежы на пяць тыдняў, адлічваючы гэты час ад Горадні. А баярам і гарадам трэба ведаць: за адмову ці за ўхіленне ад паходу, утойванне абавязаных да Пагоні людзей буду караць горлам.

Кароль Ягайла ўжо разаслаў візы, ужо наймаюць для вайны чэхаў, усё мазавецкае рыцарства прыйдзе на бітву. Нашы татары і пяць тысяч кіпчакоў сядуць у сядло, і я чакаю, князі, паны, намеснікі і старасты, поўнай адказнасці. Для аховы ў час паходу гарадоў і замкаў - Віленскага, Троцкага, Ковенскага, Гарадзенскага, Наваградскага, Кіеўскага, Уладзімірскага, Полацкага, Медніцкага, Луцкага, Лідскага - паставіць мяшчанства, а ўсё рыцарства паставіць у харугвы. Для аховы абозу і падмогі ў бітве мець пры кожных калёсах, апрача возніка, пешага ратніка, а браць аднаго ратніка з дзесяці двароў. З сямі жамойцкіх харугваў тры пойдуць з намі, а з другімі, Кезгайла, ты ўдарыш на Клайпеду, Юрбарг, Рагнету ў купальскую ноч.

- Прызначаю, - працягваў Вітаўт, - сваіх намеснікаў у войску: князя Сямёна Лінгвена Амсціслаўскага, яго павінны слухаць, як мяне, а яшчэ Войцаха Манівіда і Гаштольда. За ўвесь вайсковы абоз і парадак у табарах адказваць будзе Стась Чупурна. - І, зірнуўшы на князёў, жорстка дадаў: - А хто іх слухаць не будзе, адкажа мне галавой.

Бачыў, што нязгодныя і незадаволеныя. Маўляў, як гэта слухаць Манівіда, а не мяне, князя Слуцкага, чыстага Гедзімінавіча, роўнага табе, Вітаўт? Гэта ж што, пытацца ў Чупурны, дзе табарам стаяць? Ну, добра, князь Сямён, зразумела, ён, як мы, Альгердавіч, але гэтых нашто? «На тое, - думаў Вітаўт, - каб вы не выстаўляліся адзін перад адным. Не пасадай - мечам шукайце славу. А злуяце - тым лепш, тым больш людзей выставіце, жадаючы паказацца».