Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

- Калі Вялікае Княства, а лепш сказаць, новае Каралеўства, - патлумачыў Сігізмунд, - ні ў чым не будзе залежаць ад суседзяў. Большай аддзякі не трэба.

«А якая большая можа быць? - падумаў Вітаўт. - Разарваць саюз з Ягайлам напярэдадні вайны? Тады Ордэн разаб'е палякаў і прымецца за нас. Які ж сэнс каранавацца? Заўтра надзену карону, а праз дзень яе здымуць разам з галавой. Кароткая будзе радасць. Атрымаць карону, затое страціць Жамойць. І гэта называецца «большага не трэба». Ды ці паменшыць сквапнасць крыжакоў мая новая карона? Што ім з таго, што яна каралеўская? Вунь Ягайла мае каралеўскую, а вайна ідзе. Хоць імператарская, была б сіла яе змахнуць. Той жа Сігізмунд сумесна з Ордэнам напачатку з'ядуць разбітую Польшчу, а потым будуць адрываць кавалкі ад новага каралеўства, пакуль яно не паменшыцца да памеру комтурства. І ўжо ніхто не абароніць. Вось разаб'ём крыжакоў, тады можна падумаць. А зараз - ніяк. Пэўна, не сам даўмеўся, белыя плашчы навучылі. Спадзяюцца, што аслепну ад ззяння кароны, не павяду войска. Выбар далі, - усвядоміў князь. - Каб нас раскалоць, на ўсё пойдуць. У Ваўкавыску наехалі, хацелі забіць - не ўдалося, націскаюць тут. Згаджуся - ім добра, а калі не? На маім адказе будуюць будучае. Шмат што залежыць ад майго слова. Згаджуся, Сігізмунд запатрабуе падпісаць дамову».

«Ну што, разважаеш, вагаешся, - думаў Сігізмунд. - Згаджайся! У гэтых сценах я ахоўваю цябе, а за варотамі - Бог. А яму цяжка ўсцерагчы кожнага. Шкада, калі стары ліцьвін сваім косным розумам не зразумее сваёй карысці. Яму тое прапанавалі, за што любы другі адразу кінуўся б цалаваць рукі».

- Які ж будзе ваш адказ, дарагі брат? - з нецярплівасцю спытаў Сігізмунд.

- Скажу шчыра, - усміхнуўся Вітаўт, - каранацыя будзе найшчаслівым днём майго жыцця. Няхай дарагі брат правільна зразумее мае пачуцці і хваляванне - мне трэба супакоіцца. Ваш клопат абяцае вялікія змены ў маім лёсе. У мяне нават галава круціцца ад радасных думак.

Сігізмунд ледзьве стрымаўся, каб не ўскіпець. Яму «трэба супакоіцца». Так адказаць на прапанову кароны? Ну, кожны сам выбірае свой лёс.

- Дарагі брат, я разумею, - лагодна адказаў Сігізмунд. - Увайсці ў сям'ю эўрапейскіх манархаў, стаць роўным сярод роўных, змяніць княжацкі сталец на каралеўскі трон, атрымаць прызнанне і блаславенне рымскага папы - усё гэта цяжка ўсвядоміць за некалькі хвілін.

Вітаўт змаўчаў.

Вярнуліся ў залу. Хутка князь падняў світу і пакінуў замак. Можна было збірацца ў зваротную дарогу. У сябе, на другім паверсе адведзенага яму дома, князь прылёг адпачыць. Адчуваў зморанасць і прыкрасць ад няўдачы перамоваў. Князь задрамаў.

А праз гадзіну з нейкай дзіўнай прычыны ўспыхнулі агнём усе двары, што межавалі з дваром князя. З уражлівай хуткасцю пажар перакінуўся на заезныя двары, занятыя ліцьвінамі і палякамі. Палыхалі стайні і павеці, агароджы, вазкі з сенам. Вітаўта абудзіў маршалак Чупурна: «Князь, гарым!» Рынуліся па сходах на двор, баяры ўжо трымалі напагатове коней. Тут з вуліцы ўскочылі на двор некалькі чалавек разбойніцкага выгляду і пачалі зачыняць вароты. Андрэй Іллініч выхапіў лук, і праз імгненне бліжэйшы да яго збой паваліўся плазам. А з вуліцы заступала выезд банда конных вугорцаў. Другую стралу Андрэй выпусціў на іх. «Наперад!» - гукнуў князь. Баяры, выхапіўшы мечы, рвануліся да варот. Вугорцаў адціснулі і пасеклі. На вуліцу, заслоненую клубамі дыму, выязджалі конна біскупы і польскія рыцары. Усе злосна лаяліся. Насустрач ім рушыў конны натоўп вугорцаў. Атачыўшы князя і біскупаў, баяры і шляхта віхурай прайшлі скрозь гэты натоўп, секлі кожнага, хто трымаў зброю. А ззаду іржалі пакінутыя ў стайнях коні.

Князь рыпеў зубамі і лаяўся. «Свалата! Свалата! - цвярдзіў сабе ў раз'юшанасці. - Жыўцом хацелі спаліць! Аддзякаваў за крэчатаў і коней, за гарнастаяў і залатыя падковы! Сам жа глейт бяспекі заручыў, люксембургская гніда! Любіце агонь, вырадкі крыжацкія! Ну, добра, пачакайце, летам спаўна атрымаеце, папомніцца гэты касцёр!»

Ад'ехаўшы ад Кежмарка тры вярсты, прыкмецілі з пагорка пагоню аднак невялікую. Князь загадаў шыхтавацца. Усе былі злосныя, кожны нешта страціў у агні: хто каня, хто воз, хто вопратку, хто браню. Прагнулі адплаты, люта сціскалі мечы.

Хутка пагоня наблізілася; аказалася, на агульны жаль, што гэта кароль Сігізмунд са світай. Князь Вітаўт вырушыў яму насустрач. «Тут ты мяне дагнаў, - думаў князь з гадлівасцю. - А ў горадзе што рабіў? У вакно, пэўна, глядзеў, чакаў весткі - «Спалілі». Не ўдалося, мірыцца ляціш. Ну, давай, кланяйся, пацук!»