Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

Начавалі ў Мушыне: князь і біскупы - у замку на вяршыні гары, баяры і польскія шляхціцы - на вазах. На досвітку падняліся і прыцемкамі прыбылі ў Кежмарк, сустрэтыя натоўпам вяльможных вугорскіх палацінаў. Пад пастой князю, почату і ахове адвялі за паўвярсты ад замка цесныя драўляныя дамы ў дзве-тры столі, з малымі дварамі і стайнямі, але добра забяспечаныя аўсом ды сенам. Ранкам убраліся і паехалі да замка. Вугорская варта рассоўвала шчыльны натоўп кежмарскіх разявакаў, што сышліся падзівіцца на незвычайных каралеўскіх гасцей і незлічоныя дарункі, якія неслі на руках дзве сотні баяр.

Кароль Сігізмунд і каралева Варвара сустракалі князя на замкавым двары. Пасля ўзаемных шматслоўных запэўненняў у радасці сустрэчы князь Вітаўт папрасіў каралеўскую пару прыняць ад яго і вялікай княгіні Ганны сціплыя падарункі. Перад каралём пранеслі на пальчатках дванаццаць сакалоў, потым дванаццаць крэчатаў і столькі ж сівых канюкоў; правялі зграю з дванаццаці выдатных хартоў; правялі дванаццаць вараных рысакоў, потым дванаццаць буланых аргамакаў, потым правялі дванаццаць белых скакуноў пад сёдламі з залатой парчы; коні, няспешна ступаючы, цокалі аб камень двара залатымі падковамі. Сігізмунд, прыкмеціўшы золата на конскіх капытах, збялеў. «А-а, узяло, - падумаў Вітаўт. - Пэўна, сам паскачаш на стайню падковы здзіраць». Потым пранеслі дванаццаць пазалочаных круглых шчытоў, столькі ж нямецкага ўзору і па тузіну коп'яў і суліцаў; пранеслі тузін сабалёвых шапак, аздобленых жэмчугам, і па столькі ж сабалёвых каўпакоў, куніцавых рукавіцаў і зноў жа куніцавых рукавоў, шытых перламі; пранеслі дванаццаць феразяў, дванаццаць шаўковых хустак і дванаццаць персідскіх дываноў; трыццаць баяраў неслі саракамі сабалёў і яшчэ трыццаць неслі саракамі гарнастаяў.

Іллініч паспеў тройчы прайсці перад каралём - вёў аргамака, потым нёс кап'ё, потым сароку сабалёў - і прыгледзеўся: Сігізмунд быў рослы, мажны мужчына з хітраватым тварам; вочы яго пільна аглядалі кожную рэч, поўныя, крыху раскрытыя вусны лёгка варушыліся, нібы вялі падлік. Нарумяненая каралева Варвара, маладая, але плоская, як нямецкі шчыт, Андрэю зусім не спадабалася - ні ў якое параўнанне не магла ісці з Соф'яй. І вочы ў яе былі нейкія каціныя, юрлівыя; сустрэнеш дзе, дык, калі не скажуць, што каралева, падумаеш - распусніца. «Ну, - думаў, - буду расказваць Соф'і, ні за што не паверыць!»

А падарункі не канчаліся. Неслі дванаццаць кубкаў з пазалочанага срэбра, і дванаццаць пар пакрытых золатам нажоў, і чатыры апраўленыя ў серабро паляўнічыя рагі, і сабалёвую шубу, упрыгожаную перламі, з дванаццаццю залатымі гузікамі, і дванаццаць белых ручнікоў з залатым шыццём, і вялікі, шыты золатам ручнік з залатымі махрамі, і тры пары аздобленых перламі чаравікаў, і яшчэ трыццаць саракоў сабалёў і дванаццаць абрусоў, прашытых залатой ніткай, і зноў сабалёвыя рукавіцы, і яшчэ ручнікі, і яшчэ шаўковыя хусткі, і яшчэ сабалёвыя шапкі, і яшчэ футры. Усё гэта прымалася каралеўскімі сабакарамі, конюхамі, сакольнічымі, мечнікамі, сотнямі дробных слуг і ўводзілася ў глыбіні двара, уносілася ў пакоі замка пад шчырыя ўхваленні каралевы Варвары і караля Сігізмунда, які прыгаворваў сабе дзеля чысціні сумлення: «Бачыць Бог, я не прымушаў гэтых людзей прывозіць падарункі, маглі прыехаць і з пустымі рукамі, я быў бы не менш шчаслівы паслужыць супраць вайны; і было б лепш, калі б прыбылі без нічога; што ні кажы, а перлы, золата, гарнастаі - пэўны ціск!»

Нарэшце прайшлі ў залу і паселі ў крэслы: ззаду Вітаўта - маршалак Чупурна, віленскі намеснік Мінігал і польскія біскупы, ззаду Сігізмунда - некалькі баронаў.

- Таму назад трынаццаць гадоў, - прыступіў да справы Вітаўт, - кароль польскі Ўладзіслаў і ты, Сігізмунд, кароль вугорскі, заключылі мір, і да заканчэння яго тэрміну засталося тры гады. За гэтыя трынаццаць гадоў ніводзін з бакоў міру не парушаў, паміж краінамі панавала разуменне, дружаснасць і, можна нават сказаць, братэрская любоў!

- Усё, што мы робім, - вымавіў Сігізмунд, - мы робім дзеля славы Хрыста!

- І мы робім дзеля гэтага! - пацвердзіў Вітаўт.

Усе перахрысціліся, і князь працягваў:

- Жыць у міры з каралём Сігізмундам мы лічым для сябе за вышэйшае дабро і вялікую радасць, і мы гатовы падоўжыць мір, каб на векі вечныя на нашых агульных межах быў непарушны спакой і ніхто не цярпеў бы разбурэння. Але, на жаль, не ўсе нашыя суседзі шануюць мір, як ты, кароль Сігізмунд. Тэўтонскі ордэн, наадварот, лічыць за лепшае вайну супраць Літвы і Польшчы, якая вайна і вядзецца з мінулага года і прыпынена кароткім замірэннем да дня Іаана Хрысціцеля. Мы, колькі помнім сябе, увесь час цярпелі ад крыжакоў, - сказаў Вітаўт і пачаў выкладаць крыўды. «Чым жа ты адплаціш за коней, за перлы і золата? - думаў ён, пералічваючы грахі немцаў. - Як з неба табе ўпала». Прыгадалася зусім недарэчы, бо ледзьве не пырснуў смехам сярод гаротнага апавядання, як Сігізмунд, атрымаўшы ў падарунак ад ангельскага караля дзве залатыя чаркі, адразу адаслаў іх у Брусель закласці за васемнаццаць тысяч фларынаў. «Ваяваць няпроста, грошы патрэбны, - думаў князь. - Ну, добра, проці нас Ордэн падсыпле, а проці турак хто дасць?» Не марудзячы, уплёў у сваю прамову турэцкую пагрозу: «Кароль Сігізмунд вядомы ўсяму свету як абаронца хрысціянства ад турэцкага наступу, які не шкадуе дзеля святой веры ні рыцарства, ні скарбу».