Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

Адна справа была зроблена, і цяпер прыйшла пара супакоіць цьмянымі абяцаннямі гэтых няшчасных палякаў. Няхай загавораць першымі - тады захаваецца яго перамога, а ён дасць міласэрны адказ.

Князь Вітаўт не запаволіў з пытаннем:

- Ці мусім мы разумець словы караля так, што калі на дзень святога Яна ўзновіцца наша вайна з Ордэнам, дык і вугорскі кароль разарве мір і выступіць з войскам на дапамогу крыжакам?

Спытаў і ўтаропіўся рысіным позіркам у вочы Сігізмунду.

Грубае было пытанне: «Выступіць з войскам?» «Можа, выступлю, а магчыма, і не. Нельга ж так проста, у лоб, - думаў Сігізмунд. - Хто ведае, што будзе праз два месяцы? Можа, некарысна будзе выступаць з войскам. Нашто наогул казаць пра войска? Дапамога і дапамога, а якая - неістотна».

- Пры ўсім нашым міралюбстве, - уздыхнуў Сігізмунд, - мы не здолеем быць абыякавымі назіральнікамі і будзем вымушаны, хоць шчыра не жадаем, перагледзець умовы міру з каралём Уладзіславам. Але, - супакоіў ён, - гэта той крайні выпадак, да якога, на наш погляд, справа не дойдзе. Мы зробім усё магчымае, каб загасіць іскры вайны і абараціць замірэнне ў мір. Я звярнуся да вялікага магістра Ордэна, я сам паеду ў Мальбарк, і дзень Іаана Хрысціцеля стане днём абвяшчэння трывалага спакою. Зразумела, калі кароль Уладзіслаў і вялікі князь Аляксандар не стануць пярэчыць супраць маёй мірнай місіі.

- Мы ацэнім такія намаганні, - адказаў Вітаўт.

Далейшая размова была бессэнсоўная. Сігізмунд уголас аб'явіў сябе на баку Ордэна. «Трымае ж зямля такую сквапную сволач, - думаў Вітаўт. - Знаў жа, для чаго едзем, дык нашто было круціць, калі Генрых Цылейскі дамаўляўся з ім пра гэту сустрэчу? Нездарма яго намагаюцца забіць ці атруціць. І былі, узгадаў, ужо атруцілі, дык лекар уратаваў, загадаў павесіць караля за ногі ўніз галавой. Так і правісеў, як туша, дваццаць чатыры гадзіны; другі лопнуў бы ад прыліву крыві, а яму нічога».

Пры абедзе каралева Варвара сваім шчабятаннем спрабавала развесяліць злосных ліцьвіноў і палякаў. Сярод застолля Сігізмунд нахіліўся да Вітаўта і загадкава прапанаваў пабыць сам-насам. Князь пагадзіўся. Абодва падняліся з-за стала і перайшлі ў аддалены пакой. Князь губляўся ў здагадках, пра што скажа Сігізмунд. Адзінай прыемнасцю магло быць каралеўскае прызнанне, што гучныя прамовы аб падтрымцы крыжакоў прызначаліся для супакаення прыхільнікаў Ордэна і не варта ўспрымаць іх усур'ёз. Але такое тлумачэнне не патрабавала важнасці, з якой трымаўся Сігізмунд. Здзіўленне князя ўзмацнялася і тым, што кароль узяў манаршы тон, нібы на прыёме, што было недарэчы пры гутарцы сам-насам. Тое, што ён пачуў, было для яго поўнай нечаканасцю.

- Сённяшні дзень можа ўвайсці ў гісторыю Эўропы, - урачыста вымаўляў Сігізмунд. - Пра яго напішуць храністы. Толькі ад вас, дарагі брат, залежыць, быць ці не быць падзеі, якой даўно чакаюць усе валадары...

- Што ж гэта за падзея? - спытаў Вітаўт, не жадаючы стаяць у недаўменні.

- Вянчанне вас каралеўскай каронай і абвяшчэнне новага каралеўства, - раскрыў Сігізмунд. - Няхай дзень гэты стане святам атрымання вамі, дарагі брат, каралеўскіх атрыбутаў. Па сутнасці, вы і ёсць кароль; застаецца назваць рэчы сваімі сапраўднымі імёнамі.

Прапанова была неспадзяваная, спакуслівая і, галоўнае, адчуваў Вітаўт, рабілася адказна. Тое прапанаваў Сігізмунд, што сваёй воляй не зробіш. Сам сябе каралём не абвесціш; можна заказаць выдатную карону, можна хадзіць у ёй, спаць, але хто асвяціць яе? Хто ўскладзе? Ягайла адразу ж кінецца вайной. Якія б ні меў пабуджэнні Сігізмунд, ён сказаў праўду: Ягайла - кароль, ён князь, ды яшчэ і зневажальна падпарадкаваны, бо стрыечны брат называў сябе ва ўсіх дакументах «найвялікшым князем Літвы, Русі і Жамойці». А чаму? Хто валодае землямі, на якіх можна размясціць тры Польшчы? Чыімі намаганнямі ўзрасло і ўзмацнілася Вялікае Княства. Дваццаць гадоў біўся, збіраў землі, знітаваў у суцэльнасць - большая заслуга, чым пабрацца з каралевай суседняй краіны.

- З дня на дзень памрэ імператар Рупрэхт, - лашчыў слых князя Сігізмунд. - Я стану кесарам і прашу верыць, дарагі брат, што першай маёй справай на імперскім троне будзе ваша каранацыя. Я вызвалю вас ад абавязкаў перад каралём Ягайлам, якія ён і палякі наклалі на вас у цяжкія для Вялікага Княства гады. А калі кароль Ягайла захоча парушыць межы новага каралеўства ці шкодзіць нейкім іншым чынам, мы, дарагі брат, акажам вам усю неабходную дапамогу.

- Словы караля Сігізмунда - нечаканасць для мяне, - сказаў Вітаўт, жадаючы даведацца сапраўдны кошт прапановы, - мне цяжка ўявіць, як нашае Княства здолее аддзякаваць?