Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

Дзень перакатваўся за днём услед за сонцам пад мерны поступ коней; непрыкметна падышла купальская ноч - з апошнім прамянём сонца заканчвалася замірэнне, пачыналася вайна. Войска рухалася глыбока па мазавецкіх землях, за некалькі пераходаў ад прускіх межаў. Ранкам дваццаць чацвёртага чэрвеня вялікі князь выслаў ганца ў Торунь, дзе знаходзіўся фон Юнгінген, паведаміць, што ён, Вітаўт, ваяваць гатовы. Такую ж вестку прывезлі вялікаму магістру ад Ягайлы.

Мінаў апошні мірны вечар; ваяры, хто з нецярпеннем, хто са смуткам, праводзілі захад. Пурпуровая яго паласа павольна згасала; сонца доўга ляжала на далёкіх лясах, нібы нудзілася і не магло ў спакоі сысці. Нарэшце яно завалілася за край зямлі, і цёмная завеса ночы закрыла яго водбліскі. Тады польскае рыцарства, якое ўвесь дзень чакала ў засадах пад Торунем, панеслася на блізкія да горада вёскі. Падняліся ў неба слупы агню. У гэты ж самы час прускія межы з Жамойцю перайшлі конныя аддзелы Кезгайлы, і ўсе мястэчкі, замкі, вёскі на сто пяцьдзесят вёрст ад Юрборга і Клайпеды абараціліся ў купальскія вогнішчы, што каштавала Ордэну, як назаўтра падлічылі крыжакі, дванаццаць тысяч грошаў.

У гэты ж час у Торуньскім замку Ульрык фон Юнгінген, перапыніўшы вячэру з пасламі караля Сігізмунда, глядзеў у акно на зарыва пажараў. Быў раз'юшаны, нібы полымя, што аблізвала неба, прыпякала яго самога. Павярнуўся да вугорскіх палацінаў Міколая Гары і Сцобору Сцібожскага:

- Што, бачыце, якія ваўкі? А вы пасрэднічаеце аб міры. Які мір! Яны Бога не шануюць, у дзень Іаана Хрысціцеля прыйшлі паліць.

- Асмелюся нагадаць табе, вялікі магістр, - холадна сказаў Сціборы, - што мы пасрэднічаем пра замірэнне.

Адказ запрашаў да справы. Падоўжыць замірэнне было неабходна па розных падставах. Харугвы Ордэна толькі збіраліся, яшчэ чакалі сама вялікую, у пяцьсот коп'яў, павінны былі падысці дзве тысячы рыцараў-наймітаў.

Ягайла і Вітаўт паводзілі сябе з нязвычнай хітрасцю. Невядома, аб'ядналіся іхныя харугвы ці пойдуць двума патокамі. Нешта незразумелае рабілі ля замка Дрэздэнка: будавалі там нейкія паромы, але нашто яны там? І каля Каранова стаяць паўтары тысячы чэхаў Яна Сокала. Замірэнне - не мір, думаў Юнгінген, дзесяць дзён дазволяць лепш падрыхтавацца. І няхай усе ведаюць, што Ордэн імкнецца да міру на справядлівых умовах чэшскага караля Вацлава. Упартыя Ягайла і Вітаўт зноў адмовяцца, і тады вугорскі палацін Крыштаф фон Герсдорф аддасць ім ліст караля Сігізмунда з аб'яўленнем вайны.

Праз два дні Ордэн і Польшча пагадзіліся на замірэнне, і Ягайла ганцом паведаміў пра гэта князя Вітаўта. Баявыя дзеянні на дзесяць дзён адкладваліся. Вітаўт сказаў князю Амсціслаўскаму:

- Дзіўлюся, Сямён. Было, ачольвалі Ордэн дурні, але падобных Юнгінгену не было. Сваёй воляй дае палякам перайсці Віслу. А потым выпаўзе насустрач у белым плашчы, як прывід: пужайцеся!

- Відаць, сілу мае.

- Сілу мае, - пагадзіўся Вітаўт, - але час марнуе. Ужо мог паліць палякаў - не паліць, ужо мог даць бітву нам - не дае. Дазваляе Ягайлу пераправіцца. Ну, ды не нам яго павучаць, яму нявінная Панна ваенныя парады дае.

- Эх, Вітаўт, не зусім так, - запярэчыў князь Сямён. - Нашы тысячы з іхнымі не роўныя. Татары ціск немцаў не вытрымаюць. Нашы лучнікі трапна страляюць, ды немцаў латы ўратуюць. І цяжкія, у жалезе крыжацкія коні паціснуць нашых. Вось ён і лічыць: чым бегаць ва ўсе бакі, лепш абодвух разам сустрэць. І за гэтыя дні замірэння народу сабе прыбавіць.

- Думаеш, можам не вытрымаць?

- Чаму б не?

- Добра, параімся. Час ёсць.

У апошні дзень чэрвеня войскі падыходзілі да Чэрвінскага кляштара. Ужо было вядома, што палякі навялі мост і пачалі пераправу, што першым перайшоў на правы бераг Віслы кароль Ягайла, што яму сказалі пра падыход харугваў вялікага князя і што ён выехаў сустракаць. Хутка ён паказаўся ў атачэнні паноў і рыцараў. Хвіліна была значная: завяршыўся месячны паход, два войскі ядналіся ў адно, дзве сілы - у адну магутную. Ягайла і Вітаўт абняліся.

Цераз мост, які цвёрда трымаўся на сотнях чаўноў, шчыльна, воз да воза, цягнуліся абозы, шлі конныя, крочылі пешкі. А ўвесь левы бераг на дзве вярсты ад горла маста стракацеў табарамі польскага войска.

- Прыгожа, а, Вітаўт? - з гонарам сказаў кароль.

Гледзячы на паток войска, на далёкае варушэнне тысяч і тысяч людзей, якія хутка сабраліся сюды па яго загаду, Ягайла адчуваў сябе на вяршыні шчасця. Усё польскае рыцарства, усё ліцьвінскае ваярства ідуць паспалітым рушэннем на тэўтонцаў! Доўга крыўдзілі крыжакі яго, Ягайлавага, арла, якім аздоблены каралеўскі сцяг. Зараз польскі арол выпроствае крылы, пачынае лунаць на бачнай усім народам вышыні. Толькі на трэці дзень сцішыўся бесперапынны рух цераз Віслу вершнікаў і абозаў. Тады мост развялі і плыты адагналі па Вісле ўніз да горада Плоцка на захаванне.