Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

- Чаго яны заснулі, а, Сямён? - трывожыўся Вітаўт, - паказваючы жалезнай пальчаткай на немцаў. Чаго чакаюць?

- Чорт іх ведае! - паціснуў плячамі князь Амсціслаўскі. - Добра сталі: нам угару, ім з гары ісці.

Разглядалі дзесяткі нямецкіх кліноў, пастроеных роўнымі шыхтамі на пагорках, няўцям было, якая крыжацкая хітрасць можа таіцца за такім цярплівым, нерухомым іх чаканнем.

Ягайла вестак не падаваў, і вялікі князь паімчаў да каралеўскага намёта. Праваруч яму адкрывалася баявое ўладкаванне крыжакоў: кліны мелі па трыццаць-сорак рыцараў у шыхце і шыхтоў дваццаць у глыбіню; бачыліся ў прамежках бамбарды, арбалетчыкі ў шыракаполых шлемах, а крыху воддаль стаяла другая паласа нямецкіх палкоў, усе пад разгорнутымі штандарамі. Лічыў штандары, шмат якія пазнаваў: вось чорны крыж на белым полі - харугва Валенрода; вунь з шырокай белай паласой на чырвоным полі - полк вялікага комтура Ліхтэнштэйна; вось тая, з белым ключом, - полк ордэнскага скарбніка; вось чырвоны воўк - гэта штандар комтурства Бальгі; вунь белы леў з жоўтай каронай, а пад ім чорны крыж - гэта крулявецкія рыцары; пад дзвюма пунсовымі рыбамі стаяць шанзейцы; чырвоны арол на чорным полі - гэта брандэнбургскі штандар. Але шмат якіх сцягоў Вітаўт не бачыў: не было вялікай ордэнскай харугвы з чорным крыжом і чорным арлом на залатым шчыце, не было чырвона-белай, у чатыры часткі харугвы тухольцаў, не было самбійскага штандара ды іншых, якія добра памятаў з маладых гадоў. «Хітруеш, Ульрык, хаваеш за пагоркамі, - думаў Вітаўт, - і мы тое-сёе прытрымаем».

На ўзгорку стаялі гуртом фон Юнгінген, Валенрод, Куна фон Ліхтэнштэйн, комтуры. Глядзелі на таропкае, напружанае пастраенне праваруч польскіх, леваруч - ліцьвінскіх харугваў. Увесь бачны воку і прыкрыты лясамі рух войскаў Ягайлы і Вітаўта быў зразумелы для вялікага магістра і суцяшаў яго. Ранішняя апаска, што кароль і Вітаўт не пажадаюць прыняць бой на гэтых пагорках, зноў адарвуцца і зноў, зрабіўшы круг, рушаць наперад, развеялася. Варожыя войскі ўжо стаялі насупраць ордэнскіх, бітва немінучая, лічаны час аддзяляў бакі ад сутычкі, ад перамогі над самалюбнымі палякамі і літвой.

З прыемным пачуццём перавагі магістр думаў, што не яны - ён навязвае бітву, што яны, Ягайла і Вітаўт, вымушаны падпарадкавацца ягонай задуме бітвы, што яны не чакалі яго тут падрыхтаваным да бою. Даўно разгадаў усе іх немудрагелістыя, але дзёрзкія разлікі - перайсці бродамі Дрвенцу і лезці ўглыб прускіх зямель. І таму яшчэ ў дзень свята наведання прасвятой Панны Марыі, калі яны збіралі свае зграі да Чэрвінскага манастыра на беразе Віслы, ён загадаў закрыць брады палісадамі, сцягнуць туды ўсе ордэнскія і наёмныя харугвы. Ды не інакш чэрці параілі братам абысці Дрвенцу, за што палякі заплацілі сваім радцам спаленнем Гільгенбурга і мардаваннем тэўтонскага жыхарства, аб чым вельмі хутка пашкадуюць. І было зразумела, што Ягайла і Вітаўт абавязкова накіруюцца праз Таненберг і Грунвальд - іншай дарогі на прывабныя для іх Астроду і Мальбарк няма. І ён, вялікі магістр, прывёў свае шэсцьдзесят штандараў да Таненберга на дзень раней.

Учора, калі Ягайла і Вітаўт адпачывалі на папялішчы Гільгенбурга, ён разам з комтурамі вось з гэтага ўзгорка азіраў абранае месца бітвы. Тое, што ўяўлялася ўвечары, спраўдзілася сёння; дзвюма дарогамі ад Любенскага возера асуджаныя ліцьвіны і палякі выпаўзаюць з выратавальнага лесу і мітусліва строяцца на ўзлессі. Адно было невядома ўвечары: з якой рукі будзе Ягайла, з якой - Вітаўт, хоць гэта не мае значэння. Аказалася, што па паляках ударыць Куна фон Ліхтэнштэйн, па ліцьвінах - Фрыдрых фон Валенрод.

Азіраючыся, магістр бачыў, што комтурам не церпіцца распачаць бітву. Разумеў, што яны адчуваюць, сам нудзіўся павольнай хадой часу. Не церпіцца, так, але трэба чакаць, пакуль яны не запоўняць сваімі палкамі ўсе даліны ад Таненберга да Людвікава - тры вярсты ў даўжыню, а ўжо ўправа ад Таненберга і ўлева ад Людвікава ім не дадуць уратавацца багністыя балоты, усіх затрымаюць, шмат хто адшукае вечны прытулак у балотнай жыжцы. Выдатнае поле для бітвы! Адзін недахоп - узгорыстае; пакатыя, праўда, пагоркі, аднак кліны не змогуць сачыць за поспехамі суседзяў, вось як зараз закрыта пагоркамі большая частка польскіх харугваў, і невядома, што там адбываецца.

Валенрод паказаў яму на Вітаўта: «Вунь - на чорным рысаку!» Юнгінген прасачыў, як Вітаўт праскакаў за тыламі сваіх туфаў. «Носіцца, мітусіцца, - з грэблівым шкадаваннем падумаў магістр, - а нехта ўваткне кап'ё, ці кране мечам, ці патрапіць стралой, ці гакне ў скронь сякерай, і паваліцца пад капыты коней, як звычайны кнехт». Ворагі ўпарадкаваліся, вецер трапеча сцягі, паласа непатаптанай зеляніны аддзяляе іх ад лепшых тэўтонскіх мечаў. Няхай рвануцца, няхай, падганяючы коней, пераскочаць бурую стужку дарогі з Людвікава ў Таненберг, за якой іх чакаюць прыкрытыя дзірваном глыбокія воўчыя ямы з паўтыканымі завостранымі каламі. Увесь учарашні вечар тысяча кнехтаў рыхтавала гэтыя пасткі, вывозілі за вёскі жоўты пясок. Зроблена добра, ніхто не ўбачыць, нібы не людзі, а Бог зрабіў, каб сапсаваць настрой палякам, ліцьвінам, схізматыкам. Калі іх перадхаругвенныя з лямантам праваляцца на калы, а зверху на іх сядзе другі шэраг, а трэці пракоціцца па іх галовах, а чацвёрты, пяты шэрагі пачнуць асаджваць коней, вось тады на іх пойдуць стальныя калоны Валенрода і Ліхтэнштэйна - сорак чатыры буйныя харугвы, што выставілі комтурствы, біскупы і гарады. І сотня бамбардаў узмоцніць урачыстасць хвіліны каменным градам. А тады Валенрода і Ліхтэнштэйна падтрымаюць шаснаццаць харугваў рэзерву - ён, вялікі магістр, павядзе іх у бой асабіста - і пабягуць прэч з прускай зямлі нахабныя захопнікі.