Umberto di Romans (1889), Humbertus de Romanis, De eruditione praedicatorum , in Opera de vita regulari , ed. Joachim Joseph Berthier, Romae, A. Befani, 1888-1889, vol. II.
Viera, David J. (1988), «St. Vincent Ferrer, Catalan Sermon on St. Augustine», Augustiniana , 38, pp. 54-66.
Viera, David J. (1991), «Vincent Ferrer’s Sermon on Mary Magdalena: a technique for hagiographic Sermons», Hispanofila , XXXIV, 101, pp. 61-66.
Viera David J.- Piqué Jordi (1996), «Vicent Ferrer i el sermó del dia de sant Jordi. Tecnica i fonts», in J. Marti Olivella et al ., Actes del setè Col.loqui d’Estudis Catalans a Nord America (Berkeley, 1993), Barcelona, PAM, pp. 275-285.
Viera, David J. (2001), «Parallels in Fifteenth-Century Hagiography: John Caprave’s Life of St. Katharine of Alexandria and Vicent Ferrer’s Catalan Sermon on Santa Caterina», Augustiniana , 51, pp. 231-241.
Verba seniorum , in Vitae Patrum liber quintus (PL LXXIII, coll. 851-991).
Ysern i Lagarda, Josep-Antoni (2015), Como una red , Sermones de Vicent Ferrer , Valencia, Prensa Universitaria.
Ysern, Josep (2019), «Armes, armadures i batalles al.legòriques en els sermons de Vicent Ferrer», Anuario de Estudios Medievales , 49/1, pp. 287-312.
Zacchi, Alfonso (1920), «Di Fra Domenico Cavalca e delle sue opere, III Le fonti dei trattati del Cavalca», Il Rosario. Memorie Domenicane , XXXVII, pp. 308-320.
1 Su questo aspetto della predicazione di Ferrer esiste una estesa bibliografia. Si veda in questo volume la relazione di Marina Montesano.
2 Ferrer, Reportationes 1413-1417 : 3r. Cfr. Perarnau i Espelt, 1999b: num. 54. Ferrer distingue sottilmente tra la vanagloria che guasta fin dall’origine l’azione buona e il «motus vanaglorie» che insorgendo quando l’opera è già intrapresa non può corromperla. Ne dà esempio s. Bernardo che conobbe questa sorta di compiacimento mentre predicava «gratiose» e che ciò nonostante non interruppe il suo discorso.
3 Ferrer, Reportationes 1413-1417 : 48r (Sermone per la dom. IV di Quaresima). I cinque pani allegorici sono «penitencia temporalis», «providencia intellectualis», «ordinacio regularis», «confidencia supernalis», «misericordia supernalis». È tra i sermoni più usati da Ferrer. Cfr. Perarnau i Espelt, 1999b: num. 107. Alcuni testimoni del processo di Vannes ricordano che il santo vi giunse, nel 1417, il sabato prima della domenica IV di Quaresima, e che il giorno seguente tenne la sua prima predica sul thema Colligite . Cfr. Fagès, 1904: 4: «celebravit missam cum cantu, qua celebrata, predicavit verbum Dei et sumpsit pro themate Colligite etc.». Con questa testimonianza (dominus Yvo Gluidic presbiter) concorda quella di altri testimoni (pp. 19, 27, 84).
4 Per la datazione del trattato, probabilmente anteriore al 1377, cfr. Eiximenis, 2009: LXVII.
5 Egli fu lettore nel convento domenicano di Bologna nel 1326-1327, quindi cappellano del cardinale domenicano Matteo Orsini ad Avignone, e in quella città fu imprigionato come eretico per le sue idee sulla questione della visione beatifica, dal 1333 al 1338. Il trattato di retorica sacra deve essere posteriore alla prigionia avignonese.Cfr. Smalley, 1954, 56.
6 Il sermonario riguarda il primo periodo e solo in parte la seconda fase della predicazione di Ferrer. Vedi Daileader, 2016; Martinez Romero, in c. di stampa, cap. 2.
7 Le schede sono numerate 1-155, ma per la caduta di una carta mancano i numeri 116-120.
8 Sono i numeri 9, 33, 34, 45, 50, 56, 64, 67, 75, 83, 84, 95, 137, 152.
9 Non trovano continuazione nel corpus della sua predicazione due prediche sul Giudizio fondate sulla piccola apocalisse di Luca 21: num. 33 Virtutes celorum movebuntur (v. 26) e num- 34 Tunc videbunt Filium hominis venientem in nube cum potestate magna et magestate (v. 27). Si aggiungono gli schemi per il venerdì e il sabato dopo la domenica di Settuagesima: num. 83 Quid hic statis tota die otiosi? (Mt 20,6) e num. 84 Sic currite ut comprehendatis (1 Cor 9, 24). I numeri 33 e 84 sono pubblicati in Perarnau i Espelt, 1999 a:157-398, 265-266, 271-272.
10 Si tratta di un procedimento costantemente usato nella settimana dopo la domenica di Passione (Ferrer, 2002: num. 129, 130, 131, 132, 133, 134), e prevalente nella quarta settimana di Quaresima e nella settimana dopo Pasqua (num. 123, 124, 125, 126 [martedì-venerdì della quarta settimana di Quaresima], 144, 145, 146, 147, 148 [lunedì-venerdì della settimana dopo Pasqua]).
11 Ad eccezione della terza domenica, Fortis armatus custodit atrium suum (Lc 11, 21). Cfr. Ferrer, 2002: num. 113.
12 Gran parte di queste schedulae narrative sono ripetute con successo nella predicazione effettiva del santo, eccettuata una decina di casi, prevalentemente di sermoni per i giorni feriali. Cfr. Ferrer, 2002: num. 8, 78, 97, 115, 123, 124, 129, 130, 144, 150. Sono schemi per le domeniche i num 8, Dom.XXIII post Trinitatem ( Reddite que sunt Cesaris Cesari ); 78 Septuagesima ( Oculus tuus nequam est quia ego bonus sum ); num. 150 in octava Pasche ( Gavisi sunt discipuli ).
13 Paris, BNF Lat. 16481, f. 123rb (sermone di Quinquagesima): « Cecus clamabat dicens: miserere mei, fili David (Lc 18, 39). Cecus etc. in euangelio hodierno et uult tantum dicere quod quidam cecus clamabat: ‘Biaus sires Des, qui estes fiz de David, eiez merci de moi’. Et possumus ‘en ceste priere’ uidere quatuor que debemus requirere a Domino. Primo, debemus eum rogare de misericordia impetranda pro peccatis, secundo de penis quas pro peccato exspectamus, tertio de periculis uel pro periculis in quibus simus, quarto pro premiis glorie ne ea amittamus. Et debemus facere istas quatuor preces sicut cecus faciebat qui clamabat: ‘Bias sires Deus’, etc. Sed ut melius ista quatuor uideatis, primo narremus in grosso seriem euangelii. Legimus in euangelio hodierno quod dominus quadam die predixit discipulis suis mortem et passionem suam et resurrrectionem et multi fuerunt qui non crediderunt, immo dubitauerunt. Quia cum crederent ipse esse Deum et Dominum omnium rerum, uidebatur eis impossibile quod ipse posset pati. Sed contigit quod cum quadam die iret Ierusalem, appropinquauit Ierico, et quidam cecus mendicans sedebat secus uiam uel extra, et dum audiuit ‘la freint de la genz’ quesiuit et statim alta uoce clamauit ut predixi. Et dicit euangelium quod illi qui erant in societate Domini increpebant eum ut taceret, at ipse magis clamabat: Iesu etc. Et tunc Dominus ‘s’aresta’ et fecit eum adduci ad se et quesiuit ab eo: Quid uis ut faciam tibi? - Domine, ut uideam! Et statim Dominus eum illuminauit et non solum propter rem gestam, sed plus propter rei geste significationem et etiam propter discipulorum in uerbo suo quod predixerat confirmationem, ne ipsi putarent quod ipse posset mentiri. Hec est summa euangelii hodierni in grosso». Cfr. Bériou, 1998: 484. Devo alla cortesia di Nicole Bériou l’indicazione di queste testimonianza e la trascrizione del testo.
14 Cfr. Bériou, 1978: 218-222. Nell’introduzione del sermone (Mt 21, 8 Plurima autem turba straverunt vestimenta etc .) è detto: «Si quis bene Scripturas inspiciat, in hiis uerbis est magnum misterium, sed inter uos laicos qui nescitis inspicere libros, plus proficitis audiendo [ …] Et computabat seriem euangelii, qualiter Dominus prope ciuitatem Ierusalem […]».
15 Bibl. Apostolica Vaticana, Barb. Lat. 425, ff. 2v-3v. Cfr. Romano, 2008: 43-44. Non è attendibile l’attribuzione della raccolta intera al Dominici, come riteneva Di Agresti, 1970: 152-157.
16 Il sermone fa sistema con quelli della prima domenica che tratta del digiuno e della seconda domenica riguardante la preghiera.
Читать дальше