Нил Гилевич - Родныя дзеці

Камуністычная свядомасць -
Для нас няпісаны закон,
Таму народную маёмасць
Мы не трымаем пад замком.

«Сумленне - суд наш найвышэйшы!» -
Крычыць аратар у гурму.
А ён сядзіць, сапе і шэпча:
«Сваё - вазьму! Сваё - вазьму!..»

Ён у навуцы нуль, банкруцька,
Тыповы рытар-вадалей,
Ды хтосьці лічыць, што Шалудзька
Пасунуў штось крыху далей.

І вось - слыве вучоным Несцер
І памагае з усіх сіл
Сваім падлізнікам залезці
На навуковы небасхіл.

Для іх, няздар, ён вараціла
Аўтарытэтна-прабіўны,
І на пальто яго з раціна
Набожна хукаюць яны.

Пылінкі-нітачкі здымаюць -
З сабачай вернасцю ў вачах.
Студэнты ж хэнці штось не маюць
Яго брашуркі вывучаць.

Таму ён любіць звыш білета
Задаць пытанне «на зарэз»:
«А дзе, калі і што пра гэта
Пісаў прафесар Чымергэс?»

І тым пускае пыл у вочы -
Маўляў, дасведчаны які!
Між іншым, так на пол жаночы
Глядзіць - аж трэскаюць «бялкі»!

Казаў ягоны аднакурснік,
Што гэты самы хват-дзялок
Ужо ў студэнцтве быў распуснік
І вечна цёрся ля дзявок.

Да навуковых прац нятленных
Не меў цікавасці, аднак
Трактат аб зонах эрагенных
Чытаў шчырэй, чым дыямат.

- Відаць, нішто сабе з выставы?
Калі ў навуцы не дабраў,
Дык хоць на выгляд, гад, цікавы? -
Тамаш з ухмылкаю спытаў.

- Ён жаба рыжая - на выгляд!
І ростам - жабы не вышэй,
І вочы жабіны - навыкат,
І рот, бы ў жабы, - да вушэй.

Без шыі, чэраўца ды лапкі,
Сядзіць і зекрыць на карчы -
Пардон, на кафедры...
- А браткі!
Аж страшна чуць наўпроць начы!

Яшчэ прысніцца ў сне, пачвара! -
І Антуніна к Тамашу
Знарок плячом на міг прыпала:
Маўляў - не жабай даражу.

Браты затрэсліся ад смеху.
- Ну, ты мастак! Бадай ты скіс!
- Партрэт - на зайздрасць і на ўцеху!
- Які партрэт? Адно - эскіз!..

І тут заўважылі, што маці
Глядзіць без смеху з-пад павек.
- Не трэба, Анцік, так смяяцца:
Усё ж ён з імем чалавек.

- З фальшывым, мамачка, з фальшывым!
Ён у навуцы - шкодны клешч:
Сядзіць, упіўшыся, на шыі,
Пакуль не лопне ў рэшце рэшт.

А што ён лопне неўзабаве -
Дык гэта ясна мне як дзень:
Не без канца ж цярпець дзяржаве,
Як клеіць дурня ліхадзей!..

- Ідзіце, дзеці, спаць - не рана:
Ужо за поўнач, ноч - на спад.
А што ж ты, Сцёпа, нечакана
Наважыў заўтрага назад?

Здаецца ж, ты маніўся болей
Пагасцяваць...
Пабыць даўжэй.
А то й ці ўбачымся з табою:
Я з кожным летам - не дужэй...

- Ты што, матулька? Ты павінна
Жыць доўга-доўга. Без цябе
Нам гэта хата не ўявіма,
Як храм без бога на сцяне.

А ехаць трэба мне... Так выйшла,
Што мушу ехаць... Выбачай!..
Сцяпан у пуні лёг, на вышках,
На сене - пахкім, нібы чай.

Яно ўціскалася, шамцела,
Шаптала штосьці: шу-шу-шу... -
Бы замаўляла стому цела,
Сон напускала на душу.

Ды сон зусім не браў Вячорку.
Праз дзірку-шчыліну ў шчыце
Ён бачыў неба пас і зорку,
Што ярка ззяла ў цемнаце.

Нібы ў вар'яцкай крутаверці,
Мільгалі думкі ўразнабой,
І незнаёма востра ў сэрцы
Упершыню азваўся боль.

«А можа, ўсё-такі застацца?
Хоць дзень ці два яшчэ пабыць?
І што?.. Пабачыцца? Спаткацца?
Душа ў душу - пагаварыць?

Не атрымалася ж размовы!
І зноў - бязвінны вінават...
Дзе судзіць лёс - што значаць словы
Той май быў столькі год назад!..

Хоць дзіўна ўсё ж: і мне і Алі
З другімі сонца не ўзышло...
Ах, Аля, Аля!.. Пакаралі
Сябе мы самі нізашто!..

А ўсё магло ж бы быць іначай -
Як у шчасліўшых між людзей,
Калі б на сцежцы на юначай
Не вырыў яму ліхадзей.

Пераступіць бы тую плётку,
Разумна разам абмінуць...
Ах, Аля, Аля! Як жа лёгка
Далі сябе мы абмануць!..

Пайду прайдуся... Усё роўна,
Відаць, не будзе сёння сну.
Паклон адвешу школе роднай,
На зоры мар маіх зірну...»

Каменны Лог маўчаў - бы вымер.
Вячорка чуў свой кожны крок.
Вачамі вокан нежывымі
Глядзелі хаты ў ноч, у змрок.

Сон, сон кругом! Спяць людзі звыкла,
Спіць белы бусел на гняздзе,
Ані лісцінка, ні травінка
Не зварухнецца анідзе!

Сцяпан раз-пораз прыпыняўся -
Стаяў і слухаў цішыню,
Глядзеў на круглы месяц ясны,
На зор міглівых гушчыню.