Нил Гилевич - Родныя дзеці

Узрушна выпаліўшы гэта,
Запалымнела, як агонь,
І - за парог. - Чакай, Альжбета! -
Гукнуў Вячорка наўздагон.

Але яна, хоць і пачула,
Не запынілася ў дзвярах,
Паўз вокны ценем мільганула
І ў вулку выбегла з двара.

Сцяпан стаяў, маўчаў паніклы,
Зацяўшы нерваў вузлякі.
А на стале - як лёсу выклік -
Сінелі кветкі-васількі.

Хлеб... Чорны, белы, шэры, сітны.
З чарэні хлеб і фармавы.
Хлеб - мой і твой, яго і ўсіхны.
Ні для каго - не дармавы.

Хлеб... Аржаны, аўсяны, ячны,
З дамешкам бульбы і з гірсой.
Хлеб... Толькі смачны, вечна смачны -
Калі зароблены і свой.

Хлеб кмінны, з рошчынай-закваскай,
І - прэсны, пышны, на дражджах.
Самой зямлі цяплом і ласкай
П'яніць ягоны водар-пах.

Хлеб - у дзяжы і на лапаце,
На подзе ў печы, на стале.
І на далонях шчаснай маці,
Што дзецям лусты раздае.

Хлеб... Не за свой загар румяны,
А за святло, што ў душы нёс,
У песнях з сонцам ён зраўняны,
Як цар зямлі - з царом нябёс.

О, як ён клаўся, свежы бохан,
На бел абрус ці на рушнік!
І пры размове нават з богам
Так не свяціўся працаўнік.

Хлеб... Хай пляткараць у пляткарні,
А я скажу: ніякі дух,
Як той, што ўночы тхне з пякарні,
Ва мне не родзіць столькі дум.

І так не будзіць успаміны
Пра перажытае калісь,
Што і да самай дамавіны
На дне душы не адбаліць.

Хлеб... Пайка ўвелічкі з васьмушку -
На восем душ, на цэлы дзень, -
І ні прыварку, ні прытруску
Ані на грам - ні скуль-нідзе!

Хлеб... Як збавенне ў хату несла
Вясна ажымкі-праснакі -
З гнілое бульбы перамерзлай
І травяной трухі-мукі...

Хлеб... Чуў салдат бяссмерця прысмак,
Калі з кішэні шыняля
Вымаў усохлы недагрызак
Скарынкі - чорнай, як зямля...

Вось гэткі быў ён - наш салодкі
Надзённы хлеб у грозны час.
І з ім мы выстаялі ўсё-ткі -
Каб нашай волі сцяг не згас!

За Перамогу ваявала
І тая скібка, што ў сірот
Ад рота маці адрывала,
Каб не аслаб без хлеба фронт.

Было - такое - на планеце!
І не віна тут мацярок,
Што сёння іх нашчадкаў дзеці
Не ўсюды помняць гэты ўрок.

Што нехта гібла-раўнадушны,
Хто зерня з роду не ласкаў,
Ад сытай роскашы аглухшы,
Не чуе хлеба горкіх скарг:

Таго, что ў полі ад знямогі
На дол цярушыцца, на дол -
Дажджу асенняму пад ногі,
А не на бел абрус, на стол;

Таго, што ўжо і на абрусе
Пакрасаваўся, а цяпер -
Ляжыць на сметніку, у брудзе,
І мохам-плесняю цвіце...

О, хлеб наш, хлеб! Хоць і няўдзячны,
Нярупны множыцца ядок -
Заўжды жаданы, вечна смачны
На свеце будзе твой кусок.

І аж дакуль Зямлі зялёнай
Трымцець на лёсу цеціве -
Найпершым клопатам надзённым
Тут будзе клопат пра цябе.

* * *

Даруй, чытач, што азадачыў:
Ты па радках маіх прабег,
А педагогікі - не ўбачыў:
Усё - пра хлеб, адно пра хлеб...

Ну, так, пра хлеб... Але дакорам
Ты не спяшы мяне пырнуць,
А паспрабуй углыб, у корань
Навукі школьнай зазірнуць.

Ці не даволі верыць слепа
Той педагогіцы, браток,
Што пачынаецца не з хлеба,
Не з мазаля бярэ выток?

Мо годзе фікцый і абстракцый?
Без працы - школе грош цана!
Каб чалавек душы не страціў -
Ёсць педагогіка адна:

Вучыць любові і пашане
Да хлеба труднага ў жыцці.
А мы? Што славім? Што ўзвышаем?
Пра што пяём, бы ў забыцці?

Каму спрыяем і наровім?
Каго гадуем? Спажыўцоў?
А як жа хлеба ім наробім
Мы - без аратых і жняцоў?

Ты за экранам сочыш зрэдку?
Прызнайся: згледзеў там хоць раз,
Як дзеці ў полі рвуць свірэпку
Ці гоняць статак на папас?

Не згледзеў, брат! Затое з рання
І аж да вечара - штодзень
Ты можаш бачыць на экране
Маленькіх скачучых людзей.

Пяюць і скачуць - усе чыста!
Такое ўражанне парой -
Што нам мільёнаў сем артыстаў
Паставіць сёння ж трэба ў строй!

Я разумею, разумею -
Уздым культуры, рост патрэб...
Але... з іх кожны мае жменю -
І жменя цягнецца па хлеб!

Без хлеба скачацца не надта!
А хлеб буханкай не расце:
О, колькі трэба, каб з зярнятка
Падняўся колас у расе!