Нил Гилевич: Родныя дзеці

Пісаць бы мне пра час далёкі!
Не зябла б муза сіратой:
Штодзень бы піў набгом з даёнкі
Хвалебстваў пенны сырадой!

Я ж выбраў працу без гарантый:
Дыханне часу сцерагу
І ад надзённасці гарачай
Убок падацца не магу.

Дый ты, чытач, таму прычына:
Ты - вось, ты побач, ты са мной.
І разлучыць нас немагчыма:
Мы доляй звязаны адной.

І хочаш ты пазнаць у кнізе
Жыццё, якому сам - суддзя.
Ды каб без тых эрзац-калізій,
Дзе ўсё вядома загадзя.

Каб пошук праўды ў ёй быў моцны.
Каб прачытаў, сабе наўздзіў,
Усю зараз - і смачна цмокнуў:
«Прыдумаў, гад, а - дагадзіў!»

Чытач! А можа - не прыдумаў?
А - толькі кінуў свой пагляд
На сутнасць радасці і суму,
З якіх сатканы побыт-лад?..

Ды гэта - тэма для дыскусій,
Ты тут, брат, сам не дайся ў зман.
Я ж быў бы рад, калі б прымусіў
Цябе - уткнуцца ў мой раман.

Сцяпан Якубавіч Вячорка,
Хоць быў караць сябе гатоў,
На ўлонне роднага падворка
Не заяўляўся шмат гадоў.

Ён разумеў: нядобра гэта,
І ўсё збіраўся завітаць.
«Абавязкова ўжо налета!
Далей няможна адкладаць».

Налета зноў не выпадала -
І зноў ён бэсціў сам сябе.
На шчасце, маці прыязджала
Сама, знябыўшыся ў журбе.

Відаць, таму, што бачыў зрэдку,
Не так пакутваў ад віны.
«Прыедзь, Сцяпаначка, улетку -
На спелы яблычак вінны.

На тыя ж вішні, на маліну
Ці на любімы свой агрэст...»
Расчулены ад успаміну,
Сын абяцаў старой прыезд.

І шчыра верыў сам, і нават
Ужо ўяўляў, як нацянькі
Ідзе праз луг, па спелых травах,
Сцяжынкай вогкай да ракі;

Як, разамлеўшы на спякоце,
Ён акунаецца ў віры;
Як растае салодка ў роце
Даспелы яблычак вінны;

Як ён пад венічкам якоча
У лазні брата Тамаша -
А дыхту болей, болей хоча
Не толькі цела, а й душа;

Як потым матчыны «кумпанкі»,
З нагоды клікнутыя ў дом,
Сваёй дзявоччыны вяснянкі
Пяюць для госця за сталом;

Як апасля ў суседняй вёсцы,
Дзе караніўся матчын род,
Гасцюе ён у дзядзькі Лёксы,
Каштуе свежы, з вузай, мёд,

А дзядзька сыпле, нібы з меха,
Навіны ўсякія, ды так,
Што ён заходзіцца ад смеху, -
О, дзядзька выдумаць мастак!

«І для душы спажытак быў бы,
І адпачыць бы добра змог,
І не было б у мамы крыўды...
Паеду ў свой Каменны Лог!..»

Але, правёўшы маці, тут жа
Ён акунаўся з галавой
Не ў вір маленства - праца-служба
Штодзённа ў вір цягнула свой.

Пасля музфонд даваў пуцёўку,
Калі ён водпуск браў якраз, -
І аглядаў Вячорка зноўку
Ці Крым, ці Сочы, ці Каўказ.

Так адпачынку пал чарговы
Прывык у моры ён гасіць,
І так зрываўся план ягоны -
Улетку ў маці пагасціць.

Зноў бачыў: выбрацца не зможа,
Уявы светлай тух прамень, -
І адкладаў ён падарожжа,
Як бы да нейкіх перамен,

Да нейкай послабкі-аддухі,
Што ўрэшце выпадзе яму,
Каб хоць на тыдзень сэрца й думкі
Даверыць котлішчу свайму...

Была яшчэ адна прычына,
Што астуджала ўраз запал.
Вы здагадаліся: жанчына,
З якой знаёмы быў Сцяпан.

Ды і не проста так знаёмы.
Зусім, зусім не проста так...
Над імі колісь дзень маёвы
Устаў, як лёсу добры знак.

Пасля... да жудасці раптоўна
Той дзень бязлітасна патух -
І доўга крыўдай невымоўнай
Цямрэла ў сэрцы ноч пакут.

Хоць знаў: у тым, што толькі горыч
Яму пакінуў на ўспамін
Вясновы вечар ясназоры, -
Быў вінаваты ён адзін.

Што ж, скрухі ён пазбыўся з часам -
Жыццё на ўсё знаходзіць лек,
Яно не любіць, каб няшчасным
На свеце чуўся чалавек.

Тым больш - у гэтакім узросце,
У самым розгары вясны...
Але вясна прайшла, а штосьці
Ад той пары не збегла ў сны.

Не-не, - і марнае пытанне:
Чаму так здарыцца магло? -
Будзіла крыўду, шкадаванне,
Пакутнай прыкрасцю гняло.

Калі ж нарэшце крыўда гэта
З вірлівай мутнасцю сплыла -
Было запозна ўжо: Альжбета -
За іншым замужам была.

Памылку выправіць, хоць з болем,
Назад, хоць з кроўю, адкруціць -
На гэта ўзняцца ён не здолеў.
Рашыў: няхай перабаліць.