Нил Гилевич - Дзённік - гады 1985-1991

Ніл Гілевіч

ДЗЁННІК: гады 1985 - 1991

1985

1-га студзеня. Колькі дзён назад прыйшла думка напісаць верш “Сон з белай варонай”, увесь замешаны на іроніі. Думка гэта адразу ж перарасла ў задуму зрабіць цэлую нізку сатырычных вершаў-сноў з удзелам звяроў і птушак, іначай сказаць — скласці своеасаблівы бестыярый. Звяры і птушкі бяруцца не абы-якія, а з казак, прыказак і прымавак, тыя, што маюць назыўное, абагуленае значэнне. Сёння гартаў фальклорныя зборнікі, выбраў каля 30 персанажаў для гэтай будучай нізкі, а, можа быць, і кнігі. Так работа на 85-ы год ёсць, рэч можа атрымацца цікавая.

2-га студзеня. 30-га снежня пахавалі Міколу Лобана, а сёння — Макара Паслядовіча. Старая гвардыя сыпецца, адыходзіць, пакідаючы пярэдні край нам — колішнім “дзецям вайны”. Паслядовіча я чытаў яшчэ хлапчуком, раман “Паўстанне”, — па тым часе быў някепскі твор. Чытаў сёе-тое і пасля вайны. Ён добра ведаў жыццё, людзей — і гэтым быў цікавы. Думаю, што пераацэнка яго творчасці, пачатая ў канцы 50-х Адамовічам, не зусім справядлівая. Варта было б, пры ўсіх закідах наконт “лакіроўкі рэчаіснасці”, падтрымаць яго пошукі “героя нашага часу”. Не дадалі пры жыцці і Лобану: засланілі постаці больш магутныя і яркія (Мележ), адцёрлі, адпіхнулі больш спрытныя з маладзейшых. Абодвух гэтых цяпер ужо нябожчыкаў аб’ядноўвала адна рыса: прыродная сціпласць. У Лобана яна мела крайні характар — была, можна сказаць, унікальнай, бяспрыкладнай. А людзі сціплыя — заўсёды людзі добрыя. Рэдкаснай была і дабрыня гэтых нашых старэйшых таварышаў.

Днём спаткаўся з “цэнзарам” маіх “Родных дзяцей” М.К. Высоцкай. Сказала, што твор ёй спадабаўся. Вядома ж, я не прызнаўся, колькі было ў мяне хвалявання, неспакою, трывогі, пакуль карэктура не вярнулася з Галоўліта з блаславеннем. Баяўся за дзве лініі ў сюжэце: экалагічную і нацыянальна-патрыятычную. Відаць, дапамагло — прытупіла зрок — маё сённяшняе чыноўнае становішча.

3-га студзеня. Прачытаў — уважліва — “Паляванне на апошняга жураўля” Жука (у свой час перагарнуў бегла). Бясспрэчна, напісана рукой таленавітай. Але — ці не паспяшаўся аўтар з друкаваннем? Ці не варта было сёе-тое прадумаць глыбей, а сёе-тое падшліфаваць? Напрыклад, казка пра Жураўля і ўся яго прысутнасць у аповесці маглі б быць больш адчувальнымі. А кампазіцыя рэчы — больш зладжанай: раздражняюць “пераскокі”, надта многа іх. Выпадковае забойства Дзямідчыка зніжае маральны пафас твора — пабаяўся сказаць праўду да канца. А яшчэ яўная пераклічка з Айтматавым, з Распуціным: Журавель — маці Рагатая аленіха — гаспадар Мацёры, звярок.

4-га студзеня. Зрабіў апошнюю папраўку ў “Родных дзецях” — пасля Галоўліта. Страшна дакараю сябе, што не прымусіў пяро да гэтага раней — адчуваў жа, што бянтэжыць, даўным-даўно. У каторы раз даю лішні клопат рэдактару.

Быў на “паэтычнай пятніцы” Вольгі Іпатавай. Здольная паэтэса і празаік. Справядліва хвалілі за распрацоўку гістарычнай тэматыкі. Выступленне Ч-ва — нуднае ныканне-мыканне — яшчэ раз пераканала, што сучасных беларускіх пісьменнікаў ён не чытае і сказаць яму, апроч няскладнай агульшчыны, няма чаго. Ні адной спасылкі ні на адзін твор! Наогул быў перакос у тэму “прыгожая жанчына Вольга”.

5-га студзеня. Дачытаў “Сваіх і чужынцаў” Чыгрынава. Усё ніжэй і ніжэй. І нашто было распіраць аж на тры тоўстыя кнігі, калі ўсё гэта можна было — пры ашчадным пісьме — змясціць у адной нятоўстай? Колькі лішняга, дробнага, колькі непатрэбнага сноўдання герояў і атрадаў на старонках! Што значыць наўмысная маніякальная ўстаноўка на эпічнасць, на талстоўска-шолахаўскі размах! Ах ты, божа мой! Правінцыялізм наш смешны, калі мы цябе пазбавімся? І самае крыўднае, што — здольны чалавек. І што магла б быць таленавітая, цікавая кніга пра пачатак акупацыі на Беларусі і зараджэнне народнага руху супраціўлення. Пагоня за аб’ёмам, відаць, прытупіла і чуйнасць да слова, да сказа: ніколі раней не бачыў у яго столькі стылістычнай няўдобіцы. Па некалькі разоў на старонцы — “тым часам”, “між тым”, “акурат”, “няйначай”, і нават “як ужо вядома” (г. зн. “як ужо было сказана вышэй”). Не, не, пра вялікае майстэрства тут не можа быць і гаворкі. І дарэмна пластаюцца перад мэтрам яго прысяжныя крытыкі, т. т. Гніламёдаў, Юрэвіч і іншыя. Час скажа сваё слова — і можа, нават раней, чым некаторым здаецца. Дарэчы, размахнуўшыся на тры тамы, падзеі і лёсы абарваў гвалтам — нават не акрэсліўшы належна. Што такое, напрыклад, Чубар? А Масей? Адно заінтрыгаваў ім чытача.