Нил Гилевич - Дзённік - гады 1985-1991

1987

1-га студзеня. Ніколі яшчэ ў такім настроі не сустракаў Новы год. Ніколі ў гэту пару не было на душы так цяжка і так пуста. Ніколі не чуўся такім збалелым, старым і хворым. Калі б тады, паўтара года назад, не затрымалі мяне ў гэтых службовых аглоблях — напэўна, сёння чуўся б іначай, лепей. Хоць бы троху пра здароўе паклапаціўся б, пра нейкі разумны рэжым падумаў бы. Каторы ўжо год кладуся — выключаю святло — у чатыры, у пяць, а то і ў шэсць гадзін раніцы! Як бы ўсё думаю: зносу не будзе. Хаця ж і не думаю так!

Віншавальныя званкі: Макаль, Сіпакоў... Апрача Быкава, які пазваніў першы. Здаецца — і ўсё. Сіпакоў паскардзіўся, што Макаль так і не прынёс у “Маладосць” абяцаную рэцэнзію на “Родных дзяцей”. Пытаецца: што рабіць? У мяне! Як быццам я прасіў ці заказваў рэцэнзію. З лета 1985 года пішацца гэты водгук на маю кнігу! Ах, сябры, сябры! Доўга жыць будзеце — з такімі “клопатамі” пра Бацькаўшчыну!..

4-га студзеня. Гіну, канаю поціху, як надарваны конь на выгане... Баліць усё — ныркі, печань, ломіць у скронях, начамі сэрца сціскае так, што задыхаюся. І ўсё ад таго, што баліць і ніякай рады не знаходзіць душа. Як відаць па ўсім — і не знойдзе. Колькі страшнага давялося пачуць, прачытаць, перадумаць за апошнія месяцы! Нічога не магу чакаць, ні на што не магу спадзявацца! Назад ходу гаспадары жыцця не дадуць. Так, у такім настроі, з такімі думкамі пераступіў мяжу паміж старым і новым годам; так пачынаецца мой 1987-ы. Калі сёння-заўтра не грукну дзвярыма — можа быць і зусім кепска. Збрыдзела ўсё да крайняй, апошняй кропкі цярпення.

1988

Лістапад. Эстонскі журналіст N, з якім у мяне ў Таліне (летам 1986­га) былі вельмі шчырыя размовы наконт самага балючага, прыслаў мне нумар газеты “Советская Эстония” за 30 кастрычніка гэтага года. У нумары — праект “Закона Эстонскай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі — аб мове”. Самыя першыя радкі праекта вельмі ўразілі: “Эстонская Сав. Сац. рэспубліка з’яўляецца суверэннай нацыянальнай дзяржавай, дзяржаўнай мовай якой з’яўляецца эстонская мова”. Вось так!.. Эстонія — суверэнная дзяржава, эстонская мова — дзяржаўная...

Не сумняваюся, што Праект стане Законам, і вельмі скора. Я гэта адчуў яшчэ тады, у 1986-м, на пачатку перабудовы. Чытаў і перачытваў артыкул за артыкулам будучага закона. З захапленнем чытаў. Да чаго ж усё прадумана, узважана, улічана і прадугледжана! Закон — у поўным сэнсе слова — мудры. Напісаны мудрымі дзяржаўнымі людзьмі.

У гэтым жа нумары, у якасці каментара да Праекта, змешчаны артыкул знакамітага лінгвіста (не эстонца родам), доктара філалогіі, прафесара Юрыя Лотмана “Патрэбен Закон аб мове”. Артыкул складаецца з шасці частак, кожная з якіх дае адказ на пастаўленыя ў падзагалоўках пытанні. Першае: “Чаму патрэбен Закон аб мове?” — “Без мовы няма культуры. Таму пагроза мове ёсць пагроза культуры, а пагроза культуры — пагроза самаму існаванню нацыі”. Другое: “Каму патрэбен Закон аб мове?” — Натуральны адказ: ”Эстоніі і яе нацыянальнай культуры. Але ці толькі ёй? У развіцці культур розных народаў зацікаўлена чалавецтва”. Трэцяе: “Ці гарантуе Праект Закона абарону правоў неэстонскага насельніцтва рэспублікі?” — “Праект абараняе інтарэсы ўсіх жыхароў Эстоніі, незалежна ад іх нацыянальнай і моўнай прыналежнасці”. Чацвёртае: “Ці закранае Праект Закона чые-небудзь інтарэсы?” — “Так, закранае. Аб гэтым трэба гаварыць прама. Ён закранае інтарэсы бюракратыі, асабліва верхніх эшалонаў”. Пятае: “Якая канчатковая мэта Праекта Закона аб мове?” — “Мэта Праекта Закона — аздаравіць атмасферу, стварыць сапраўднае адзінства народа Эстоніі”. Шостае: “Ці не выкліча ўвядзенне Закона аб мове культурнай ізаляцыі Эстоніі?” — “Не, не выкліча. Больш за тое, можна лічыць, што развіццё эстонскай культуры будзе выклікаць рост цікавасці да яе за межамі Эстоніі”.

Ах, шаноўны прафесар! Каб табе даў Бог здароўя — за такую разумную, справядлівую і высакародную грамадзянскую пазіцыю!

1990

Запісы з пасяджэння Вярхоўнага Савета РБ

15-га траўня. Пачатак вялікай эпохі па стварэнні сапраўднага Беларускага Парламента.

“Занатоўкі для сябе”, зробленыя ў час пасяджэнняў ВС РБ.

16-га траўня. З даклада мандатнай камісіі: на сёння — 328 дэп., 295 не былі раней дэпутатамі; 11 жанчын, 242 — беларусы (77%), 64 — рускія, 12 украінцаў, 10 палякоў, 1 яўрэй. Работнікаў культуры — 3, журналістаў — 9.

18-га траўня. Працяг абмеркавання кандыдатаў на Старшыню ВС.

Садоўскі: крычаў без мікрафона, пасля — у мікрафон, і ўсё ж Ціхіня не даў сказаць, што той хацеў.