Нил Гилевич - Родныя дзеці

«Народ сябе пазнаць павінен!
Народ - не зборышча, не гурт.
Ён мусіць мець - інакш загіне! -
Усведамлення цвёрды грунт.

Калі ён сам сябе ўсвядоміў,
Сваю гісторыю,
свой лёс,
Свае правы ва ўласным доме, -
Тады - народ, тады - ён ёсць.

Тады не страшныя і здрайцы,
Што дзеля славы і выгод -
Адно ім лейцы ў рукі дайце -
Гатовы плюндрыць свой народ.

Сатрапы кормяць адшчапенцаў,
Каб нам даводзілі, што мы
Не маем права спадкаемцаў
Ані на што - апроч турмы!

Сатрапы знаюць і шалопяць,
Што на шляхах дабра і зла
У нас не толькі гразь ды копаць -
У нас Гісторыя была!

Што пачаліся мы не ўчора -
Наш род, культура, мова, быт, -
Як цвердзяць з пыхаю вучонай
Парфіраносныя ілбы.

Лакейства плодзячы са смакам,
Яны не знаюць аднаго:
Хто хлеб дае чужым сабакам -
Свае забрэшуць на таго!

«Ты - без крыжа! Богаадступнік!» -
Крычыць пагромшчык-крывасос.
Так, я не веру ў крыж пакутны.
Я сам - распяты, як Хрыстос.

Не я - ты, бог, вялікі грэшнік:
Ты адступіўся ад мяне
І ад маіх братоў няўцешных,
Што мруць у роднай старане.

Якой жа моваю, скажы мне,
Мы будзем гутарыць з табой?
Я - не валодаю чужымі,
Ты, бог - не ведаеш маёй.

Усе на свеце - для спатолі
Душы - ты ўзвысіць мовы змог,
Чаму ж на нашай аб нядолі
Ты не гаворыш з намі, бог?..

О, краю родны! Чым стрымаеш,
Адвернеш лёс свой ад пятлі,
Калі заступніка не маеш
Ні ў небе ты, ні на зямлі?

Адным: на бітву без сумнення!
Як цвердзіць песня - толькі бой!
«Даб'ёмся самі вызвалення
Сваёю ўласнаю рукой!..»

- Вось так... - Антось абвёў вачыма
Усіх прысутных. - Вось такі
Дзед Тодар наш быў малайчына...
Крывёй напісаны радкі!..

- Ён не вярнуўся з той Сібіры, -
Сказала Зося. - Там і ўмёр.
Ад бабы вашае, Сабіны,
Я чула шмат. І ад сясцёр.

Ён бальшавік быў. У падполлі
Пісаў лістоўкі на цара.
А бацька ваш адно й запомніў
Яго - як везлі са двара...

- Антось, - зірнула Антуніна, -
Ты даў бы ў школьны наш музей
Адзін адбітак. То ж навіна!
Было б цікава для людзей!

Няхай і продак ваш законна
Увекавечыцца ў сяле,
Каб самі мы глядзелі сёння
З павагай большай на сябе...

Сцяпан, уражаны чытаннем,
Узяў запіскі ў брата з рук:
- А ты не думаў даць «Тэстамент»
У навуковы нейкі друк?

- Занёс адразу ж быў у «Весці».
Прадмоўку даў - каб быў «пад'езд».
Увы, увы! Шалудзька Несцер
Сказаў: «Не пойдзе. Дробны змест».

- Відаць, Шалудзька добры ёлуп,
Калі ён так на змест глядзіць.
- О, ён гісторык плюс філолаг
І плюс вядомы більярдзіст!

Ды над навукай ён не чахне.
Більярдны шар - вось гэта рэч!
Ажно барты трашчаць - як жахне! -
І адлятаюць лузы прэч!

Ён мог бы есці хлеб з більярда,
Калі б быў хлебны гэты спорт.
А так - трымаецца заядла
За ўсе пасады, лысы чорт!

Наогул - тып ён унікальны.
Чаму? Каб ліха не спаткаць -
Прыдумаў спосаб геніяльны,
Як кары грознай «унікаць».

Як толькі вынюхае, гіцаль,
Што будзе біта галава -
Кладзецца зразу ж у бальніцу
На цэлы месяц ці на два!

Ну, і пакуль яго там лечаць,
Разоў пятнаццаць «возьмуць кроў» -
Адыдзе ў суддзяў сэрца-печань
І гнеў абернецца ў любоў.

Ягоны спосаб-ход нялюдскі
Сябры, што рухаюць прагрэс,
Назвалі «спосабам Шалудзькі»
І карыстаюцца ім спрэс!

Бальніца бедная забіта -
Так не кладзе ніякі грып!
Шалудзька - блазан-чмут нібыта,
На справе ж - подлы, шкодны тып.

Хамут і дуб, ён бездакорна
Спасціг унутраным чуццём
Закон сярэдняга узроўню,
Што мае сілу над жыццём.

Ён не ўпусціў той час, той даты,
Калі агулам, сярод дня,
У дактары і ў кандыдаты
Папёр вучоны серадняк.

З усіх навук, якія вызнаў,
Адну засвоіў ён найлепш:
Як сёрбаць лыжкаю вялізнай
З катла грамадскага кулеш.

Ён зразумеў, што можна лёгка,
Зусім на пуп не беручы,
Перарабіць камы з пахлёбкай
На адмысловыя харчы.

Што ў нашай сферы над другімі
Ёсць перавага з пераваг:
Да скону можа хлус-алхімік
Сядзець на пышных пірагах!

Дыпламаваны хутаранін,
Ён у душы смяецца дзесь,
Як мы настойліва таранім
Сцяну прыватніцтва штодзень.