Анатоль Кудласевіч - Трынаццаць дзён (зборнік)

Верлібры – заблытаная рэч, імі можна круціць, як хочацца, мы, напэўна, не разумеем верлібраў, можа сам Пан Бог ратуе сваіх паэтаў верлібрамі? Я ж так ясна бачыў Нешта ў цемрыве ночы… Што гэта? Як паказаць гэта? Калі гавораць дзве сілы, сутыкаюцца паміж сабою два варагуючыя полюсы – у час такога дыялогу, як паміж супрацьлеглымі зарадамі, ўзнікае іскра. Можа, гэта і ёсць ісціна?

– Што вы ўсё выкручваеце алегорыям рукі, – запісаў я, – туману напускаеце! Усе вы, так званыя паэты і філосафы, робіце выгляд, быццам сапраўды нешта ведаеце…

– А чаму б і не? Ведаем! Скажы я табе праўду ў лоб – ты ж не паверыш! Гэта ж проста, як Божы дзень: зверху яно ляжыць. Вось і вымушаны я напускаць туману, каб ты праз вобразы дакапаўся да таго, што ляжыць зверху: так ясна ўсё і проста. Але сонца слепіць вочы – можа, ты хоць праз туман убачыш? Той дакапаецца і ўбачыць ісціну, хто думаць навучыўся, хто не ўмее – для таго туман ніколі не рассеецца. Але ў кім яшчэ трымціць жывая душа, таго мы спачатку плакаць навучым (прымусім?)! Душа, што ўмее плакаць, – вучыцца думаць.

Я паставіў кропку, але запісанае не зусім задаволіла мяне: адкуль яно? Чыя размова? Кавалак нечага вялікага. Так можна пісаць кіламетрамі, і ўсё адно знойдзецца чалавек, якому будзе здавацца, што нешта ёсць там… а на самай справе – звычайная гульня словамі і жангліраванне вобразамі. «А пад паэта закасіць лягчэй, чым сена косяць», – пісаў мой цёзка нядаўна.

Трэба нешта простае і зразумелае, накшталт правілаў альбо афарызмаў.

1. Праз не магу – нельга! – запісаў і задумаўся. Правільна, уся бяда чалавека, што ён хоча і праз «не магу!», думае, можна скочыць вышэй за сябе самога, укусіць свой локаць, прабіць галавою сцяну, што можна не спаць цэлую вечнасць… і г. д.

2. Нельга ўсё адразу: патроху і паціху! – пісаў я далей і ўсміхнуўся, успомніўшы выпадак з дзяцінства. (Мне тады было гадоў сем, вярталіся з дзедам з сенакосу і пачулі, як у возеры нешта квола боўтала, падышлі: здаравенны шчупак трымаў у пашчы вялізнага карася, ніяк не мог справіцца з ім, выбіўшыся з сіл, ён ляпаў хвастом па вадзе каля берага – дзед з разгону брохнуўся ў ваду і грудзямі наскочыў на рыбін, грабнуў уверх рукамі і выкінуў абедзвюх на бераг. Радасныя, мы неслі дахаты неспадзяваны ўлоў, і, пасміхаючыся ў вус, дзед сказаў тады: «Во, заглынуць хацеў, а цяпер самога з’ядуць, так і з чалавекам, які шмат глынуць хоча»).

3. Чалавек спачатку шукае кнігу па назве, потым па прозвішчы таго ці іншага аўтара, а некалі будзе шукаць адно СЛОВА!

4. Ён гаварыў: напішу, напішу, напішу… потым, потым, потым… Але так і не напісаў нічога, таму што жыў у абсурдзе, а трэба было проста схадзіць у царкву.

5. Не люблю абсурду – гэта не маё! Але як часта кажу: потым…

6. Баюся, баюся, баюся… Мурашка прапаўзе па стале, а мне страшна: раптам яна не туды ступіць і Сусвет разарвецца на часткі… Як добра, што ёсць Бог у небе для ўсяго і царква на зямлі толькі для чалавека.

7. У царкву не ідуць, а пруцца, душачыся сваімі грахамі, што сплываюць салёнымі слязьмі і прарываюцца скрозь слёзы, уцякаюць ад грахоў, і паганяюцца таксама грахамі – нібы бізуны, сцёбаюць яны па спіне і балюча б’юць па пятках… I нясуць, цягнуць, валакуць за сабою і ў сабе цяжэзныя грахі ў царкву… I не пускаюць у царкву таксама грахі…

(Дзень 5 лістапада 94 года)

Мне зноў зрабілася страшна, і я кінуў пісаць.

Ехаць у цырк, тым больш пасля ачышчэння, пасля царквы не хацелася, можа нават блюзнерствам было б паехаць пасля такога? (З першымі хрысціянамі рымляне распраўляліся амаль што на цыркавых арэнах сваіх амфітэатраў).

Я спрабаваў заікнуцца жонцы, маўляў, з’ездзілі б самі, а я лепш адпачыў бы дома, але яна і слухаць не хацела.

Неахвотна пачаў збірацца. Каб не «накруціць яе на новы віток» незадаволенасці і не раззлаваць канчаткова, апранаў тое, што яна гаварыла, і не спрачаўся. Што будзе – тое і будзе! Запіхнуў у кішэню верлібры, узяў нататнік з адрасамі і тэлефонамі, на ўсякі выпадак паглядзеў, ці ёсць грошы.

Горад мне здаўся чужым. Я нават не мог арыентавацца: дзе знаходзіцца цырк? Яна ведае – хай вязе. Прыглядаўся да людзей, прыслухваўся да іх гамонкі – ці не зразумелі яны што за гэтую ноч? Усё будзённае: звычайныя размовы, штодзённыя клопаты і праблемы. Ніхто не трывожыцца, ніхто не гаворыць пра душу і не думае пра вечнасць. Яны што, усе спяць? Ходзяць, гавораць, нешта робяць і спяць на хаду? Няўжо яны не адчуваюць набліжэння? Гэта ж можа здарыцца ў любы момант? А яны? – толькі востраць думкі і цюкаюць імі адзін аднаго, для свайго шкадлівага задавальнення, цюкаюць, быццам сапраўды нешта ведаюць лепш за астатніх, быццам у іх наперадзе тысячагоддзі жыцця і ўсё яны яшчэ паспеюць зрабіць.