Аркуш Алесь - Выбранае

Новая вершафактура зіхціць сталёвай луской мэталёвай рыбы:

Рыба губляе луску -

Сталь дамагаецца цела.

Па мэталёвым пяску

Рыба зьнямогла ляцела.

. . . . . . . .

На мэталёвым пяску

Сьлед пісягом застаецца.

Рыба, згубіўшы луску,

Блешняй сама абярнецца.

Вершафактура Аркуша ўрастае ў тэхнагенную сфэру, не цураецца геамэтрызму, выразна перакрэсьленых ліній, што мы назіраем у творчасьці ўсіх паэтаў-урбаністаў. Аркуш умее ладзіць рацыянальныя паэтычныя канструкцыі, угрунтаваныя на вядомым прынцыпе бясконцага капіраваньня, замкнёнай сістэмы люстэрак:

Навокал нас - скрозь люстэркі.

Неба - люстэрка

і зямля - люстэрка,

люстэркі - сябры

і люстэркі - ворагі,

і дрэвы, і зоркі,

і дамы, і тратуары,

і кроплі дажджу...

(«Люстэркі»)

З гульні ў люстэркі пачыналі, як вядома, новараманісты... Блуканьні ў тэхнагеннай зоне - любімая забаўка іхніх герояў. Але аркушаў герой-сталкер арыентуецца ў сваёй зоне па ўласных знаках, што трапілі сюды са старой літаратуры:

Над пожняй плачуць правады,

Амаль галосяць.

Бэтонны слуп, як правадыр,

Выводзіць восень.

Іржышча захавае сьлед,

Сьняжок нібыта.

Сусьвет глядзіць вачмі камэт

На квадры жыта.

У пошуме аркушавага мэгаполісу, на тле урбаністычных зыкаў часам пачуеш і голас дагістарычнае катрынкі. І такі добра знаёмы, песенны рэфрэн...

Пяць мэлёдый катрынка сьпявае,

Толькі ведай - круці рукавятку.

Люд у скрыню да старца кідае

Неўміручага жыта зярняткі.

Грай, катрынка,

Сьпявай безупынку.

(«Катрынка»)

Бальшыня вершафактаў Аркуша ўкаранёныя ў літаратурную традыцыю, абапёртая на папярэднія тэксты, як дрэва на корань. Радыёпрыймач, па якім лірычны герой чуе або «таямніцы», або «апошнія паведамленьні», аказваецца мадыфікацыяй тэксту:

Гартаю радыёхвалі, як старонкі

таўшчэзнае скрэмзанае кнігі...

(«Апошнія паведамленьні»)

У сьвеце вершафактаў, што творыць Аркуш, пакуль замала аб'ектаў, а паветра разрэджанае. Нядзіўна: паэт яшчэ не пасьпеў нацягаць туды ўсяго, што мае нацягаць. Але ён ужо вызначыўся з тым, адкуль браць: міталёгія (Пярун, Вялес, Грыфон, каляды й радаўніца), інтэлектуальны досьвед і ўспамін. Так, шэраг вершаў Аркуша ўспрымаюцца як аплікацыя, у якой кавалачак студэнцкага юнацтва наклейваецца на аркуш сучаснасьці.

Ці мо гэта й ёсьць прыкмета сталеньня? Як і тое, што Аркуш, здаецца, пераходзіць на вэрлібр. Калі шчыра, дык пераход да нерыфмаванае паэзіі для мяне часам выглядае як праява ня толькі сталасьці, але й старасьці. То бо ж на вэрлібр перайшла стамлёная ды састарэлая літаратура Эўропы. Цуды вэрсыфікацыі, жангліраваньня рыфмамі лягчэй атрымліваецца ў маладых (раньнія Барадулін, Разанаў, Танк), а пасьля іх усё болей будзе хіліць да вольнага вершу.

Таму можа й няварта (пакуль) Алесю Аркушу цалкам забывацца на рыфму, каб не перасталець заўчасна. Ягоныя «Парыскія вераб'і» зачылікалі б крыху весялей, калі б сталіся як сьлед урыфмаваныя.

Паломніцтвам у сталіцу мод і прывезеным адтуль вершам Аркуш пацьвердзіў сваю эўрапейскасьць. Полацкаму вераб'ю няблага ў агульнаэўрапейскае літаратурнае прасторы, хаця сваё постмадэрновае гняздо ён ладзіць з тутэйшае саломы.

Падрыхтаванае на падставе: Алесь Аркуш, Выбранае: Вершы — Полацак-Горадня: 1999. — 56 с.

Алесь Аркуш — беларускі паэт, эсэіст, выдавец. Нарадзіўся 28 траўня 1960 году ў Жодзіне. Скончыў Жодзінскі політэхнікум і Беларускі дзяржаўны інстытут народнай гаспадаркі. З 1987 году жыве ў Полацку. Пачаў друкавацца ў 1986 годзе. Уваходзіў у літаратурную суполку „Тутэйшыя”. Першая кніга, зборнік паэзіі „Вяртанне” (сэрыя „Бібліятэка часопіса „Маладосць”), выйшла ў 1988 годзе. Заснаваў і выдаў 6 нумараў літаратурнага альманаху „Ксэракс Беларускі”. Пісаў тэксты для полацкага рок-гурта „Мясцовы час”. У 1993 годзе стварыў Таварыства Вольных Літаратараў. Выдавец і галоўны рэдактар літаратурнага альманаху „Калосьсе”. Старшыня арганізацыйнага камітэту літаратурнай прэміі „Гліняны Вялес”. Аўтар тэксту гімна горада Полацка.