Аркуш Алесь - Вяртанне

Алесь Аркуш

ВЯРТАННЕ

Вершы

АБЛОКІ

Я за аблокамі сачыў

І кожнаму даваў найменне.

Цвяліў вятрыска далячынь —

Імёнаў паскараў знікненне.

Аблокаў большасць найхутчэй

Знікала ў мройве далягляду.

Як несла іх далоў з вачэй!

Як гнаў вятрыска іх зацята!

Імёны нішчыў ён, але

У небе ўбачыў я аблокі.

І як вятрыска ні шалеў,

Яны трымалі дух высокі.

ДА НЕБА

Здароў, Груган!

Ты – птах, я – чалавек.

Дзе крылы у цябе –

я маю рукі.

Ты не крыўдуй на гэты

несусветны здзек, -

Прабач, я выдумляю

ад пакутлівай дакукі.

Лунай, Груган!

Груган за неба паляліць.

Яму за небам хопіць месца.

А я радзіму буду сніць,

Яна мне кропелькай здаецца.

Ты пачакай мяне, Груган.

Мы разам палялім да неба.

Пачуем велічны арган,

Пабачым – крылы ці патрэбны.

І я здзіўлюся – звыкся сніць –

Воч не стае Радзіму ахапіць!

ПІЛЬНЯ

Бярвенне дарэшты на дошкі звялі, —

Як шчыльна пілоўку у штабелі сцелюць!

Ля пільні ад хвояў кара да зямлі

Прыстала жыўцом, як да новага цела.

Па звычцы чакаюць бярвення дзядзькі:

Працоўныя рукі — нястомныя служкі.

І ляды вядуць, як заўжды, напрасткі —

Да пільні, да гвалту, да дошак, да стружкі.

АДБІТКІ

Люстэрка трымае да ночы адбіткі:

Рахманыя, ветлыя, хіжыя твары.

І маюць яны, нават самы някідкі,

Імёны свае, як расліны ў гербарыі.

А ноччу адбіткі пакінуць люстэрка,

Пасыплюцца долу — заб’юцца ўтрапёна,

Як соліды важкія з бомкай манеркі, —

І профілі згубяць дазвання імёны.

ПУШЧА. СОВЫ

Куды вы ляціце, містэрыі совы?

Па душу ізгоя аморфнай будовы?

Шукаць паратунку за плойай Парыжыў?

А мо куды бліжай?

Куды вас вядзе птах надзьмуты, вучоны,

На крылах якога паўмесяц чырвоны?

Чамусьці азваўся Скарына Францішак:

- У цішу.

УЦЁКІ

Уначы Вурдалак галасіў.

Ў Мёртвым возеры білі званы.

Я з апошніх падманлівых сіл

Пілаваў на сябе кайданы.

Гэта ноч для уцёкаў – як ёсць.

Я не ведаю лепшых замоў:

Абароніц мяне прыгажосць,

Захавае ад скону любоў.

Што мне жахі твае, Вурдалак?

Ты ў памыйныя здрады не ўлез.

Вечарніца, як змоўніцкі знак,

Мне сцяжыну пазначыла ў лес.

Ў Мёртвым возеры білі званы...

ПОЗІРК

Са сквапнага даўняга веку

Апошні скалечаны тур

У вочы глядзіць чалавеку

Праз незваротнасці мур.

Глядзіць нерухома, сіберны.

Навошта тлумачыць, дарма!

Калі абуджаецца зерне,

Шчымліва спявае сурма.

ХРАМ І СЛОВА

Я ніколі у храме не быў,

Я не ведаю храма святога.

Толькі сніў каляровыя сны,

У якіх нараджалася слова.

Нараджалася ў храме – з аблокаў.

Я трываў,

Я трываў –

І заплакаў.

ЯБЛЫКІ

У неба яблыкі ўзляталі,

А з неба падалі каменні.

І людзі з боскім утрапеннем

Глыжы ў садах сваіх збіралі.

Яны дзівіліся, як дзеці,

Яны былі на сёмым небе:

— Гніляк няхай бы трапіў дзесьці...

— Відаць, падзейнічаў малебен.

Зімой дзівіліся нанова:

— Вось гэта, браткі, захаванне,

А што цвярдыя для ўжывання —

То яблык спее адмыслова.

Чакаюць людзі — як умеюць, —

Калі ўжо яблыкі паспеюць.

СІВЫЯ ЛІСТЫ

Гэта роспач пісала, не я,

Гэты ліст напаўзмрочнай парою.

Гэта вецер віхурнага дня

Ліст прыбіў да магілы героя.

Хто яму прачытаў гэты ліст?

І няўжо тыя словы кранулі?

Бо ён жыў невядома калі,

Ў час далёкі: між дзідай і куляй.

Бо сплыло столькі рознай вады,

Неспакойна і сёння герою...

Мне прыходзяць сівыя лісты,

Ды атрамант бярэцца крывёю.

КРЫМКАЧ

Крумкач вяртаўся ва ўчарашні дзень,

Ён абгінаў Зямлю хутчэй яе вярчэння.

Інакш пражыць хацеў судовы дзень,

Каб здрадніцтвы свае схаваць ад пакаленняў...

Жыццё як сон – павекі толькі ўзняў...

Чаргуюцца мясціны: Вільня, Коўна...

З усіх існуючых зямных праяў

Вяртанне ва ўчарашняе найбольш умоўна.

Крумкач вяртаўся – ён у часе знік.

Адразу знікла пачуццё напрамку руху...

У цемрадзі стагоддзяў бразгацеў цягнік,

Дагнаць які не хопіць ні жыцця, ні духу.

ЖЫТА

Я ніколі не бачыў такога жыта:

як лес,

як мора,

як сусвет.

Яно разумнае жыта, яно жыве.

Чую – у жыце плача немаўля.

Я ўрываюся пад шаты калосся.

Бягу – і плач сцёгае па твары.

Спыняюся – і плач знікае.

Дарэмныя мае пошукі.

Марныя мае патугі.

Знямога дзьме сустрэчным вятрыскам.