Рыгор Барадулін - Парастак радка, галінка верша

Чаму зрабіў я такое адступленне наконт прадукцыі? Здараецца яшчэ ў нас, што паэт напіша некалькі прыстойных вершаў, крытыка разбярэ гэты невялікі набытак душы і думкі на цытаванне, а новавыпешчаны маэстра піша паўсядзённую халтуру, бо ён жа знак якасці атрымаў! Альбо зусім нічога не піша, а ў перадз'ездаўскіх і з'ездаўскіх паміналаўках ідзе адпаведна алфавіту пасады і месца, адведзенага яму паслужлівай крытыкай дзесятак гадоў таму назад.

Такому паэту ўсё ясна, ён ахвотна піша сам на сябе анатацыі для выдавецкіх планаў, у інтэрв'ю сам дае ацэнкі сваім яшчэ толькі задуманым зборнікам. Яму ўсё ясна, Але і чытачу таксама ясна, што даўно паэт развітаўся з хваляваннямі, з клопатамі пра элементарную культуру ўласнага радка. Паэт не прапусціць магчымасці напомніць пра свае ранейшыя зборнікі, падсумаваць колькасць (а не якасць!) выдадзенага. Узростам яшчэ не стары, а прэтэндуе на бязгрэшнасць, на тытул майстра. Але чытача зараз цяжка правесці на мякіне. Дый вераб'і інакшыя сталі, таксама ў корме разбіраюцца! Не буду рабіць спасылак на абавязковую ў апошні час у крытыцы НТР. Духоўны рух не вымераеш ні на якія конскія сілы (няхай нават пегасавы!), запатрабаванні духоўныя і матэрыяльныя неаднолькава спатольныя.

Доўгі час Пімен Панчанка маўчаў. А калі маўчыць сапраўдны паэт, не маўчаць дасужыя да ўсяго чуткі, здагадкі, меркаванні, заключэнні мудрых галоў.

Маўчаў паэт. Тых, хто любіць паэзію, хто жыве ёю, гэта па-сапраўднаму засмучала, а той з калег, хто звык красавацца перад чытачом, у душы радаваўся — на сур'ёзнага канкурэнта меней стала, а раптам чытач пачне адносіцца да яго персоны як да адзіна непаўторнай.

Прыгадваецца, як адзін, цяпер канчаткова прызнаны самім сабой і крытыкай, паэт у маладосці прыкідваў, што калі пісаць у дзень па чатыры радкі, то за год набярэцца даволі. (Пра той час, калі будзе ўжо ісці пенсія і не трэба будзе з'яўляцца на службе, і казаць не даводзіцца — і па восем радкоў кляпаць можна!)

Пімен Панчанка ніколі не любіў арыфметыку такога плана. Тэмпераментна-імклівы па натуры сваёй, ён застаўся на нейкі час сам-насам з роздумам сваім, са сваім сэрцам, са сваім сумленнем. Не хацеў выдаваць нагара аднадзёнак, не хацеў пісаць, абы пісаць, як іншыя, абы запаўняць аддзелы паэзіі газет і часопісаў.

У асноўным тады толькі вершаваныя радкі, вершы ў іх графічным малюнку становяцца паэзіяй, калі паэт піша пра тое, пра што ён не можа не пісаць, пра тое, пра што ён не можа маўчаць сёння ж, цяпер, у дадзены міг, або пра тое, што не дае яму спакою, што маланкамі памяці выхаплена з даўніны ўражанняў.

Тэма Хатыні ў нашай паэзіі стала ў пэўнай ступені традыцыйна-літаратурнай (хай не абвіняць мяне ў кашчунстве!). У асноўным большасць паэтаў апісала вонкавы выгляд мемарыяльнага комплексу (хаця вобраз каміноў і званоў — у нашай жа мове сама рыфма яшчэ звязала гэты вобраз — заслуга аўтараў помніка), рэдка хто ішоў ад канкрэтнай прывязанасці да балюча-трагічнай мясцовасці, да вялікіх абагулытенняў. Дарэчы, вершы і паэмы атрымаліся найбольш удалымі ў аўтараў небеларусаў (доказ таму — зборнік «Слухайце Хатынь!»). Яны неяк па-свойму ўбачылі тое, што для нас стала, відаць, звычным. А вось Пімен Панчанка сказаў ужо ў самім загалоўку верша формулай сэрца і розуму, формулай болю і гневу: «Горкая гордасць».

I тут жа ставіць у адзін радок:

Як сёння помню: Пімен Панчанка сваім даверліва-сцішаным голасам чытае гэты верш студэнтам Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі, у якой ён напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны правучыўся адзін семестр. Аўдыторыя, яшчэ не канчаткова аглушаная наездчыкамі па лініі Бюро прапаганды, слухала вусцішна-ўважліва. Народны паэт не дэкламаваў, не крычаў, не выступаў, ён нават не чытаў, ён проста думаў услых вершамі пра тое, пра што не мог маўчаць.

Паэт не выстаўляецца перад чытачом усёзнайным докай, прыручаным маралізатарам, павучальнікам, заканадаўцам поглядаў і мод. Ён з вялікім, я сказаў бы, безабаронным даверам ідзе да чытача, ідзе такім, як ёсць, ідзе са сваімі сумненнямі і перакананасцю, з радасцямі і пакутамі. Гэтак у свой час ішоў да чытача свайго — і зараз ідзе! — Сяргей Ясенін. На шчырасць чытач адказвае шчырасцю. Іншы наўмысна каструбаваты радок больш закране, больш зварухне душу, чым паркетна адглянцаваны абзац у рыфму з правілаў ветлівага абыходжання, толькі не з паэзіі. Без жадання патрафіць крыху запознена модзе верлібранчання, у рэчышчы класічнага памеру, напоўненага і зместам, і дыханнем часу, па-панчанкаўску дзёрзка гучаць і клопат нашага дня, і сарамліва-шчымлівы боль таго пачуцця, якое ніяк не ўжываецца са словам «старасць».