Рыгор Барадулін: Парастак радка, галінка верша

Расул Гамзатаў у прадмове да зборніка аварскіх казак прыводзіць надзвычай цікавы прыклад Малалетні сын Шаміля — Джэмалутдзін, узяты ў заложнікі, праз дваццаць год «па літасці» цара вярнуўся на Радзіму. Юнак забыўся ўсё: і малітвы, і родную мову, і Дагестан з яго суровымі звычаямі. Горац у шынялі царскага афіцэра рваўся ў Пецярбург. Але маці праспявала яму песню аб Аварыі, тую самую, што чуў ён у калысцы, і ў ім прачнулася душа горца, ён успомніў Радзіму. Юнак скінуў з плячэй чужы шынель, надзеў горскую чаркеску і папрасіў у бацькі кінжал, каб змагацца за родны край. Песня маці вярнула яму Радзіму.

Максім Багдановіч быў адным з першых жаўрукоў, што звінеў у блакіце высокай паэзіі і песняй сваёй вяртаў родную мову, родную Беларусь усім тым, хто забыўся яе.

Болем за мову бацькоў і прадзедаў, гневам да тых, хто адабраў у народа мову, гучаць радкі:

Паэт пасылае «ваякаў на грозных канях» наўздагон за тымі сынамі Беларусі, што яе «...забылі... адракліся, прадалі і аддалі ў палон...». Ён бязлітасна загадвае ім:

Бійце ў сэрцы іх — бійце мячамі,

Не давайце чужынцамі быць!

Хай пачуюць, як сэрца начамі

Аб радзімай старонцы баліць...

Сэрца Максіма Багдановіча балела за родны край, за народ, які стагнаў пад двума ўціскамі — сацыяльным і нацыянальным. Ён верыў:

Беларусь, твой народ дачакаецца

Залацістага, яснага дня.

Народ дачакаўся гэтага дня. Толькі няўмольная смерць не дала Максіму Багдановічу ўбачыць яго, убачыць свой народ свабодным і шчаслівым, роўным сярод роўных.

Паэт любіў народнае слова, народную песню, народ аддзячыў яму ўзаемнасцю. Лёс паэзіі Максіма Багдановіча — лёс сапраўднай паэзіі. Чым больш праходзіць часу, тым яна глыбей, па-новаму асэнсоўваецца. Сапраўды, «вялікае відней здалёку стане». З маленства да старасці ідзе з намі слова Максіма Багдановіча. Паэт згарэў, як зорка, пакінуўшы назаўсёды ў сэрцах светлы след —

Светлы ж след будзе вечна жывым...

1966

Ён павінен быў нарадзіцца ў лясной спакойнай старане на Віцебшчыне. Але лясная старана забылася на спакой, яна стала партызанскім краем... Бацька будучага паэта звязаў свой лёс з народнымі мсціўцамі.

Нарадзіўся Уладзімір Лісіцын у фашысцкім канцлагеры. Бацька не пабачыў свайго сына, сын не пабачыў бацькі. Фашыстовец ірвануў тым-сім звязаныя ручаняты і з прысутным цынізмам заявіў: «Хай прывыкае да волі!..»

Пра гэта да болю дакладна пазней паэт раскажа ў паэме «Дзірваны».

Пішу пра свайго харошага друга, пішу не ліст у далёкі Джанкой, дзе апошнія гады жыў Уладзімір, дзе смерць застала яго за пісьмовым сталом, бо працаваў апошні час днямі і начамі, прыйшоўшы дадому са школы, дзе ён «вёў працу».

Вёў працу. Так, яму змалку знаёма гэтае слова. Праца і фізічная і праца творчая. Сякера ў марозным лесе і на ўдовіным дварышчы, адбойны малаток на шахтах Данбаса, аўтаручка журналіста былі яму заўсёды блізкімі, звычайнымі, будзённа-святочнымі...

Уладзімір Лісіцын скончыў педагагічнае вучылішча, вучыўся завочна нейкі час у Літаратурным інстытуце імя Максіма Горкага ў Маскве. Завочна скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут, напісаў дысертацыю па тэатры.

Сумная справа — пісаць прадмову да першай кнігі, казаць словы, якія спазніўся сказаць самому паэту. За штодзённай крутаверцю думалася, паспею, потым скажу.

Кароткімі былі нашы сустрэчы, кароткімі былі размовы... Упершыню пазнаёміўся я з Уладзімірам Лісіцыным недзе летам 1970 года. У рэдакцыю часопіса «Полымя», дзе вёў я тады аддзел паэзіі, зайшоў русявы высокі малады чалавек. Танклявы, з інтэлігентным, я сказаў бы, крыху эстэцкім тварам. З-пад акуляраў на мяне глядзелі разумна-ўдумлівыя, стомленыя вочы, якія ясніліся няўлоўным унутраным агнём... Паказаў вершы. На рускай мове, многа, што называецца, пад Сяргея Ясеніна... Чытаю, пракідваюцца беларускія, віцебскія словы. Пытаюся, а ці пісаў часам па-беларуску. Няўпэўнены адказ, што спрабаваў...

Літаральна праз тры дні прыносіць той самы русявы танклявы «эстэт» вершы на беларускай мове. Чытае з душэўнай, віцебскай ласкавасцю: