Рыгор Барадулін: Парастак радка, галінка верша

Спявалі па-мясцоваму, не надта клапоцячыся аб правільнасці граматычных форм. (Пазней нам за гэта ставілі двойкі.) I мы вельмі ганарыліся, малыя шпінгалеты, што ў песні ўпамінаюцца ўшацкія дарогі, што якраз нашу партызанскую зону не ўдалося ўзяць фашысцкім недабіткам.

Гэта смаленцам, калі яны з баямі прыйшлі ва Ушачы, землякі мае, маці мая зносілі аўчыны на кажухі, прасціны на маскхалаты, кужаль на бінты, жыта, ячмень,— хто што мог зносілі.

Мы ведалі ў твар усіх партызанскіх камандзіраў і адважных разведчыкаў. Стараліся нават пераймаць манеру хадзіць, гаварыць. Я перакананы, што любы мой ушацкі аднагодак помніць такія славутыя імёны, як Лабанок, Цябут, Уткін, Радзівонаў.

Толькі не ведалі мы, што па нашых вуліцах ходзіць юнак, якому суджана будзе ўзняць сцяг Перамогі. Пазней, праз дваццаць год пасля пачатку вайны, гэты юнак успомпіць:

«У нашу задачу ўваходзіла вырвацца на дах. Немцаў там не аказалася. Мы вырашылі замацаваць сцяг на бронзавым кані, так як міны, што рваліся бесперастанку, не давалі магчымасці зрабіць гэта на купале. Пазней, калі стала цямнець, мы ўзнялі сцяг з бронзавага каня і сталі прабірацца да купала. Але ён быў разбіты. Купал уяўляў сабой жалезную раму, якая была раней зашклёная. Але цяпер усё шкло было разбіта. Праз гэты купал добра асвятлялася зала рэйхстага. Падняўшыся на купал і паглядзеўшы ўніз, мы ўбачылі, што цнэнтральная зала рэйхстага гарыць. Вышыня купала — 70 метраў. Моцна трымаючыся, вылезлі мы на яго вяршыню, замацавалі сцяг...»

Дзейнічаў Смаленскі полк у трохкутніку Орша — Віцебск — Смаленск. Ірвалі чыгункі, грамілі фашысцкія гарнізоны.

Боепрыпасы народным мсціўцам дастаўлялі самалёты з Вялікай зямлі. У прыватнасці, ротныя мінамёты. Мінамёт гэты называлі партызанскай лапатай — можна і капаць і страляць.

Я помню лясны партызанскі аэрадром каля вёскі Пліна, зімовы — на лёдзе возера Вечалле.

Міхаіл Ягораў прыпальвае папяроску і ўсміхаецца:

— Бікфордаў шнур, бывала, запальвалі «кацюшай». Накінеш на галаву якую халаміду (каб не відаць было іскраў) і б'еш крэсівам па крэменю, пакуль агонь не высечаш. Надзейна працавала «кацюша».

У нейкай ступені спраўдзілася мая падспудная думка. Амаль зямляк. На ўшацкай зямлі мужнеў ён. Ушацкія лясы засланялі маладога партызана, палкавога разведчыка.

Вясной 1944 года немцы пачалі блакаду Ушацкага раёна — партызанскай зоны. Смаленскі полк атрымаў загад прасоўвацца да польскай граніцы, дзе і павінен быў злучыцца з рэгулярнымі войскамі. Ён ірваў чыгункі, масты — не даваў немцам магчымасці адступаць. У Смаргоні злучыўся Смаленскі полк з арміяй. Партызанскі палкавы разведчык Міхаіл Ягораў стаў палкавым разведчыкам 3-й ударнай арміі 150-й дывізіі 756-га стралковага палка...

Чырвоныя зоркі на танках і на пілотках байцоў засвяціліся ва Ушачах у ноч з 27 на 28 мая 1944 года. А ў перадапошняй бойцы 5 мая загінуў партызан з брыгады Мельнікава, бацька мой. Міхаілу Ягораву пайшоў дваццаты год, бацьку ішоў — трыццаць шосты...

Сцежкі памяці, яны вядуць да ракі часу, адзін бераг якой — радасць, другі — смутак.

Міхаіл Ягораў спяшаецца дадому — нялоўка болей затрымліваць чалавека. Праводзім да вакзала. На мосце праз Дзвіну просім сфатаграфавацца. Стаіць на мосце былы разведчык, былы падрыўнік.

Глядзіць удалеч. Ці ён бачыць бераг свайго баявога юнацтва, ці ўспамінае, як у Дзень Перамогі «адплываў напоўнены таварышамі бераг» (А. Твардоўскі).

Гэта не толькі яму павязвалі піянеры Віцебшчыны чырвоны гальштук, але і тым юнакам, якія не дажылі да светлага дня, якія разам з ім ішлі з партызанскіх лясоў да рэйхстага.

Напярэдадні свайго дваццацігоддзя ўзняў Міхаіл Ягораў сцяг нашай Радзімы.

Не старэць табе, Міхаіл. Быць вечна маладым аднагодкам маладых.

А паклон ушацкім лясам ад цябе я абавязкова перадам...

1962

«Мае гэтулькі кніжак...» «Аўтар такіх і такіх зборнікаў!» Ідзе колькаснае пералічэнне, успамінаюцца назвы... I вельмі дарэчы прыгадаць тады аўтараў адной кнігі — Аляксандра Грыбаедава, Максіма Багдановіча...

Мне вельмі хочацца сказаць некалькі слоў пра паэта, які пакуль што не мае ніводнага зборніка, паэта, якога ведаю вось ужо дзесяць год, паэта, чые вершы для мяне заўсёды сустрэча з нечым чыстым, родным, наскім, беларускім.

Працяглы час паэт маўчаў. Гэта турбавала. А раптам назусім выпусціў са стайні свайго Пегаса? На шчасце — не! Набіраў сілы, выходзіў на арбіту — і выйшаў!