Рыгор Барадулін: Парастак радка, галінка верша

Толькі родная мова можа даць крылы для творчага ўзлёту.

Дзякуй роднаму беларускаму слову. Яно дало мне адчуць радасць сказаць нешта сваё. Няхай гэта нешта сваё — дзіцячае лапатанне, але яно было і будзе заўсёды шчырым. Нельга тымі словамі, якія пачуў ты ўпершыню ад маці, хлусіць Айчьше, Народу.

1964

Так і здаецца, у зялёнай кроне заблытаўся вясновы задзірысты вецер. Залётны віхор так і глядзіць сагнуць непаслухмяныя галіны, а яны, упартыя, шумяць незалежна і горда. Гэта на іх адпачывае стомленае сонца, гэта ім радыя птушкі, вяртаючыся з выраю ў родныя мясціны.

Не выпадкова ў беларускай мове лес і лёс амаль аднолькавыя па накрэсленню і блізкія па гукавому рэху: лес, лёс. Здаецца, на пакатае плячо літары «ё» прыселі дзве прыдарожныя сіваваронкі, каб «е» загучала, як «ё», каб лес стаў лёсам.

А ў лёсе нашага краю, нашага народа лес адыграў немалую ролю. Лес шматаблічны, шматрукі. Лес — працаўнік, лес — кармілец, наш лес — партызан, надзейны дом народных помснікаў і Беларусі, і Украіны ў гады Вялікай Айчыннай.

А яшчэ лес — казачнік, самы гасцінны дах усім персанажам фальклору, вуснай народнай творчасці, што каранямі сваімі ідзе глыбока ў сівое паганства.

Шчодры лес заўсягды вучыў даверлівай дабрыні. Безабаронны сам, ён абараняў і людзей, і ўраджай іхні.

Цёмны лес вучыў пісьмоўству, асвятляў лучынай незайздроснае жытло продкаў, грэў, адаграваў, сам згараючы, у лютыя маразы. А колькі яшчэ пераводзіцца паперы, на якой чорным па белым падкрэсліваецца неабходнасць абароны зялёнага сябра, а папера якраз плоць ад плоці ягонай драўнянай.

Лес з незабытных часін быў пасрэднікам паміж небам і зямлёй. Карабельныя сосны. Мачтавыя сосны. Гэта яны зводзілі фантазію за бегкі далягляд, рабілі яе акрылена-рэальнай.

Майму пакаленню, чый лёс апаліла вайна, лес шуміць трывожна і сурова, з чырвонай стужкай світання здаецца лес партызанам — нездарма наўскасы на шапцы чырвоная паласа.

Лес бараніў у блакаду. Лес карміў у галодныя гады. Лес лёг сценамі хат на яшчэ не астылыя пажарышчы.

Непадалёку ад маіх родных Ушач — сталіцы партызанскага краю — узвышаецца мемарыял «Прарыў». Памяць блакады. Помнік народным помснікам, іхняй мужнасці, іхняй волі і трываласці. Гэта і помнік блакаднаму лесу.

Лес — зялёная калыска нашай паэзіі. Лепшыя радкі падказаў ён майстрам слова ўсіх пакаленняў.

Лес увесь у прымаўках, у прыказках, крылатых выразах. Лес нейкім чынам трымае ўзровень грунтовых вод нашай паэзіі, паэзіі, чые карані глыбока народныя.

Лес дзівосны суразмоўнік. Умее ён і слухаць. У лесе ўсе дрэвы гавораць адначасова, не заглушаючы адно аднае, адрозніваючы галасы сваіх блізкіх і далёкіх суседзяў. Людзям яшчэ шмат чаму трэба вучыцца ў зялёнабародага прафесара, чыя галава ў зоры ўпіраецца, а ногі заўсягды адчуваюць родную глебу.

Беларускі лес мае сваё аблічча, свой голас, сваю манеру шумець і думаць. Асабліва абапал дарог ён выразна партызанскі: фашыстоўскія акупанты пад корань высякалі нават кустоўе абапал дарогі. Страх перад партызанамі быў сапраўды фантастычны. Нездарма ў партызанскай папеўцы спявалася, што Гітлер шалёны пудзіцца пават букета, баючыся, як бы ў ім партызан не замаскіраваўся. Ды чым старанней страх агаляў і кустоўе, і падлесак, тым гусцей лес рос, тым болей пагрозлівей шумеў па начах няпрошаным гасцям. I сёння абапал дарог малады мірны лес даганяе ацалелых ветэранаў.

У лесе няма аднолькавых дрэў, тут ніколі не сумна. Лес цікавы любой паравінай года.

Радасны ад клопатаў лес увесну. Улетку працуе, дбаючы пра зіму. Як сівінка ў верасовай барадзе, увосень прабіваецца самоцінка. Узімку лес засяроджана-летуценны, ён услухаецца ў свае думы, аглухлы і чуйны, як Цыялкоўскі.

Свой лес, беларускі лес пазнаю здалёку.

Мой лес, мой лёс, ласкавай зялёнай аблачынай асланяй зямлю роднай Беларусі, шумі, расказвай казкі, будзь верным сябрам усім пакаленням наступным!

1969

Вясна. Адскочыла маладая трава, праклюнулася кволая рунь. Але зямля, як і памяць, доўга трымае сляды вайны. Уздоўж чыгункі яшчэ добра значацца былыя акопы, артылерыйскія пазіцыі. Іх багата...

Еду ў Рудню, дзе жыве Міхаіл Ягораў, здаецца, вяртаюся ва ўспаміны пра перамогу, пра вайну.

Рудня — тыповы райцэнтр. Асноўную прамысловасць гарадка складае камбінат, як называюць яго тут скарочана, малако-кансервы. На ім, казалі мне, працуе Міхаіл Ягораў. Стаю ля прахадной, чакаю, пакуль клічуць майго універсітэцкага сябра Віктара Куневіча. Ён павінен павесці мяне да Ягорава. Слухаю гаворку шафёраў, рабочых. Гавораць пра паўсядзённыя сямейныя клопаты, успамінаюць знаёмых, з некага кпяць, некага хваляць. Маладзіца просіць вадзіцеля малакавоза падвезці яе ў Смаленск, а вадзіцель пярэчыць, што ён не шафёр таксі. Ідуць да начальства, узгадняюць. Гавораць усе амаль так, як па маёй Ушаччыне, лічы, па-беларуску.