Рыгор Барадулін: Парастак радка, галінка верша

Толькі гарачае сэрца, дапытлівая думка, неспакой за чалавека, які падчас абрастае звычкамі ўтульнасці, толькі непрымірымасць могуць прадыктаваць душэўна юны заклік:

Не старэйце, людзі, дачасна, Нараджайцеся кожны дзень!

Сам паэт узяў сабе за аснову гэты жыццёвы прынцып. Ён не паўтараецца, ён нараджаецца ў кожным новым вершы, у кожным амаль радку. Нібы жартам Пімен Панчанка заўважае: «Я штодня мяняю гнеў на літасць,— то маё прызванне і прафесія».

Цікавая асаблівасць сапраўднай паэзіі, у дадзеным выпадку паэзіі Пімена Панчанкі,— тое, што на выручку хочацца прыцягнуць цытаты, хай іх сам паэт і не дужа любіць. Проста сама просіцца ў цытату раскутая плынь лірыкі...

Зараз, калі паэзія набыла небывала шырокі рэзананс, небывала шырокую аўдыторыю, адказнасць паэта за кожнае ягонае слова вырасла непамерна. А небяспека, што радкі забіваюць паэзію, расце з кожным днём. Адышлі ў даўнасць часы, калі вартасць верша вызначалася яго надзённасцю (у сэнсе — на адзін дзень жыцця на газетнай паласе), ягонай тэматыкай. Няма кепскіх тэм, як няма старых і новых.

Але ёсць тры вечныя тэмы, на якіх правяраюцца адначасова талент, майстэрства і няўтойнае ў паэзіі —шчырасць паэта, яго асоба як чалавека, як грамадзяніна, без чаго не можа быць паэзіі, без чаго не можа быць перадачы сваіх пачуццяў, свайго настрою чытачу.

Тэмы гэтыя — маці, радзіма, каханая. Словы гэтыя сапраўдныя паэты пішуць, калі не на паперы, то ў душы — толькі з вялікай літары. Тут не можа быць дваістасці, расплывістасці, бенгальскіх агнёў замест існага пачуцця.

Радзіма ў вершах Пімена Панчанкі канкрэтная, жывая, як жывы ягоны боль за тых, каму не суджана было прыйсці з поля бою, боль за лясітую вёску Казулічы, дзе юнаком настаўнічаў паэт.

Некалі паэт прызнаваўся, што з юначых год піша «кнігу вандраванняў і любові». З чырвонай літары ў кнізе гэтай напісана імя Радзімы. А ці не прытаміўся паэт у вандраваннях, ці не пацішэў ен у сваім парыванні да ўсяго новага, да ўсяго чалавечнага, ці ў ранішніх фарбах бачыцца яму краявід роднай беларускай зямлі пасля падарожжаў у экзатычныя краі, ці восень паклала на ягонае гарачае чало халаднаватую пяцярню жаўталісту, і гады падказваюць сваю векавую мудрасць: цішэй едзеш, далей будзеш (будзеш — у сэнсе прабудзеш староннім саглядатаем падзей).

I чытач з радасцю пазнае свайго неспакойнага паэта.

Будзённая дэталь чужых ботаў робіць верш даверлівым, паэт не становіцца ў позу перад чытачом, не клянецца, што ён носіць боты на сувязь з жыццём, з аратаем, не сумуе па аўчынным дзедаўскім кажушку, які стаў модным на плячах піжонаў і ў вершах традыцыйных паэтаў.

Будзённая дэталь у Пімена Панчанкі заўсёды асветлена вясёлай хітрынкай чалавека дужага, чалавека, які ведае цану хлебу, цану дружбе, цану мірнаму дню.

Падчас паэт наўмысна прызямляе задуму верша, каб радок гучаў больш натуральна, праўдзівей. Размоўнасць інтанацыі робіць чытача як бы субяседнікам аднаго шчырага застолля.

Прыглушаны знарочыста асананс добра стасуецца з агульным настроем і натуралытасцю інтанацыі.

А вось другі верш. Прыязджаюць да сваіх дачок у горад маці, наўкол высокія гмахі, чужыя балконы, і старая «па посцілцы чырвонай кватэру пазнае». I ціхім смуткам, незабытым горам трывожна вее ад заключных радкоў:

Мацярынства ў гады ліхалецця стала тэмай многіх жывапісных палоцен, драматычнымі эпізодамі кінастужак. У вершы «Цяжкое партызанскае качэўе» паэт вяртае чытача да самых найцяжкіх выпрабаванняў мацярынскага сэрца, калімаладая маці ў адчаі, «на парозе чорнага вар'яцтва» гатова была задушыць сына, каб ён сваім крыкам не выдаў карнікам месца знаходжання блакаднікаў. I цяпер яшчэ,

Зноў-такі будзённыя дэталі побыту маці, якую сын узяў у горад і даручыў ёй спрадвечны клопат гаспадыні кухарыць, гадаваць унукаў. Толькі страшэннага болю нельга заглушыць ніякімі турботамі па хаце, па сынавай сям'і. Вайна ўрываецца ў сны, у кожнадзённасць, вайна не дае сябе забыць паэту, бо яе ведае ён не па артыкулах з пажоўклых падшывак, вайна працяла нервы ягоныя, вайна яшчэ для яго ідзе. Вайна за чалавека, вайна супроць абывацеляў, супроць хапуг, прайдзісветаў. Не можа спакойна праходзіць паэт каля ўсяго гэтага жывучага, учэпістага выроддзя.