Валянцін Грыцкевіч - Гісторыя і міфы

Пазней Сталін ніколі не прыгадваў, што Расею білі калісьці і хтосьці, бо гэта не адпавядала ягонай новай палітычнай лініі. Ён падхапіў у Бухарына ідэю немагчымасці адначасова правесці тую рэвалюцыю паўсюдна і неабходнасці будаваць сацыялізм пакуль што толькі ў адзінай краіне. Дзеля гэтага спатрэбілася выцягнуць на свет Божы датуль прыхаваную старую імперскую ідэю «Масква — трэці Рым», якую бальшавікі зрэдчас выкарыстоўвалі, скажам, у часе вайны 1920 года з Польшчай.

Тут перад Сталіным паўстала няпростая праблема, як выкасаваць з ужытку вобраз Расеі як «турмы народаў», а паняволенне іншых народаў паказаць як вынік супадзення іх нацыянальных інтарэсаў з дзяржаўнымі інтарэсамі Расеі. Хітрыя ідэолагі, якія спрытна эксплуатавалі марксісцка-ленінскую дыялектыку, дастасоўваючы яе да ўсялякіх патрэбаў, тут безнадзейна спасавалі. Яны прызвычаіліся жыць на цытатах заснавальнікаў марксізму-ленінізму. А тут ня знойдзеш такіх цытатаў ані ў заснавальнікаў (бо тыя сцвярджалі зусім адваротнае), ані нават у самога Сталіна.

Аднак сумленне марксісцкіх дыялектыкаў таксама дыялектычнае. І, каб даказаць правамернасць царскай каланіяльнай палітыкі, яны знайшлі выйсце: замест марксіста Пакроўскага перавыдаць манархіста Ключэўскага. Гісторыкаў скораных этнасаў прымушалі пісаць гісторыю сваіх нацый, даказваючы прагрэсіўнасць заваёвы іхных народаў расейскімі царамі. Так была перапісана гісторыя ўсіх нярускіх народаў, у аснову антыгістарычнай канцэпцыі якой былі пакладзены наступныя моманты:

1. Усе нерасейскія народы (у тым ліку беларускі) далучаліся да Расейскай імперыі нібыта самі, добраахвотна.

2. Усе нацыянальна-вызвольныя рухі, якія гэтаму супрацьдзейнічалі, былі ці рэакцыйныя, ці, як у выпадку з Беларуссю, выключна шляхоцкія (гэта значыць «ненародныя»).

3. Улучэнне гэтых этнасаў у склад Расейскай імперыі было для іх гістарычна прагрэсіўнае.

Атрымлівалася, нібыта ўсе братнія народы СССР увайшлі ў свой час у склад Расеі добраахвотна, без супраціву, без ахвяраў і стратаў, выключна па сардэчнай згодзе.

Такая саладжавая карціна, якую савецкія гісторыкі малявалі паслужлівым пэндзлем, хутчэй прыпадабняліся да шчадрынскай «Истории города Глупова», чым да рэальнага мінулага.

І гэта трэба было б памятаць тым беларусам, перадусім настаўнікам і выкладчыкам гісторыі, якія сталіся нявольнікамі расейскацэнтрычнай ідэі, страціўшы адчуванне рэальнасці. Менавіта яны прапануюць вучыцца на прыкладзе «Истории государства Российского» Карамзіна і нават увесці яе ў школьныя праграмы. Да гэтага заклікаў, напрыклад, настаўнік Глыбоцкай школы І. Храпавіцкі ў «Настаўніцкай газеце» [119].

Другі прыклад. У газеце «Вечерний Минск» за 7 красавіка 1992 года дацэнт Э. Ліпецкі прапанаваў разглядаць гісторыю Беларусі па-старому, з гледзішча гісторыі Расеі, як яе неадлучнай часткі [120]. Адсюль у яго і Сувораў — «наш» гістарычны персанаж, і ягоныя перамогі — «нашыя» (хоць, як вядома, Сувораў душыў у Беларусі паўстанне 1794 года пад кіраўніцтвам Т. Касцюшкі, за што яму з царскай ласкі былі перададзеныя ў прыгон беларускія сяляне не Кобрыншчыне). Адсюль у Э. Ліпецкага і цытаванне газетнай палеміцы Карамзіна і С. Салаўёва, іншых расейскіх гісторыкаў аб «нашай краіне» (Расеі) як «нашых гісторыкаў».

Такія настаўнікі і выкладчыкі, выгадаваныя на імперскай гістарыяграфіі, адвучваюць вучняў і студэнтаў ад беларускай гісторыі і прымушаюць іх запамінаць нават другасныя імёны і падзеі з чужой гісторыі, накшталт імёнаў маскоўскіх князёў, удзельнікаў палацавых пераваротаў, дробязяў ваенных паходаў, сялянскіх і казацкіх паўстанняў у Расеі. Пры гэтым вучням і студэнтам адмаўляюць у аналагічных ведах свайго роднага мінулага. Той, хто канчае сярэднюю школу ці ВНУ Беларусі, як правіла, не ведае імёнаў сваіх вялікіх князёў, абставін барацьбы прэтэндэнтаў на вялікакняскі пасад у Вялікім Княстве Літоўскім, імёнаў сваіх палкаводцаў — Давыда Гарадзенскага, Канстанціна Астрожскага, Льва Сапегі, Рыгора Хадкевіча ды іншых.

Калі б навучэнцы ведалі і адных, і другіх персанажаў — і расейскай, і беларускай гісторыі, не было б бяды. Але калі іх пакідаюць у поўным няведанні сваёй гісторыі — гэта не проста недагляд. Гэта свядомая палітыка прымусовай духоўнай асіміляцыі.

Мала таго, варта толькі выступіць супраць такога ненармальнага становішча рэчаў, дык знаходзяцца ягоныя абаронцы. Вось прыклад. Гісторык Анатоль Грыцкевіч выступіў з прапановай падтрымкі канцэпцыі нацыянальнай гісторыі Беларусі [121]. І адразу ў газеце друкуецца адказ на гэта зусім натуральнае патрабаванне пад здзеклівым загалоўкам «История — не гетерочка для политиков» за подпісам кандыдата гістарычных навук В. Сураева, сябра думы Славянскага Сабора «Белая Русь» [122].