Валянцін Грыцкевіч - Гісторыя і міфы

Да чаго ж у нас легкаверны народ! Да чаго ж даверлівы! Семдзесят гадоў яго падманвалі. Абяцалі ў 1918 годзе, што тыя, каму тады было 10–15 гадоў, будуць жыць пры камунізме. Паверылі. Абяцалі ў 1960-х гадах пабудаваць за дваццаць гадоў камунізм. Паверылі. Абяцалі да 2000 года забяспечыць усіх асобнымі кватэрамі. Паверылі. Абяцалі выканаць Харчовую праграму. Паверылі. Верылі ў светлую будучыню, у «ззяючыя вяршыні», у тое, што мы самыя разумныя і перадавыя, што мы авангард усяго міралюбнага чалавецтва… Здаецца, ці не пара стаць недаверлівымі? Але не: я ўпэўнены, што і сам П. Сяргееў паверыў у тое, пад чым падпісаўся. І знойдуцца чытачы, якія павераць. Бо ў «Народнай» жа газеце надрукавана!

І гэта бессаромна сцвярджаецца ў той час, калі ўсе, хто мае вочы і вушы, ведаюць, што менавіта расейская меншыня ў Беларусі разам з іншымі мяншынямі і з беларускай бальшынёю чытае газеты, слухае радыё, глядзіць тэлебачанне пераважна на расейскай, а не на якай іншай мове. Калі хто пры гэтым зазнае дыскрымінацыю, дык гэта перадусім беларуская бальшыня, добра адлучаная ад роднай мовы ў сродках інфармацыі.

Урэшце, нездарма кажуць, што паслужлівы мядзведзь (у Крылова сказана ямчэй) небяспечнейшы за ворага. Сапраўды, найгоршы вораг свайго народа — ультрапатрыёты, падобныя да асобы, што ад імя расейскай меншыні падпісала заяву. Бо гэткая мядзведжая паслуга, якую яна робіць расейцам у Беларусі, - правакацыйная. Яна можа залішні раз звярнуць увагу грамадскасці на перакуленыя дагары нагамі стасункі — сапраўдныя, а не ўяўныя — моваў у сродках інфармацыі і падштурхнуць улады (у тым выпадку, калі яны будуць па-сапраўднаму клапаціцца аб справядлівым развязанні пытання) хутчэй выправіць дэфармаваныя стасункі моваў у СМІ на карысць беларушчыны.

Шкада толькі, што пад зваротам, у якім падаецца бессаромнае перакручванне ісціны, паставілі свае подпісы прадстаўнікі іншых нацыянальных аб'яднанняў, апроч расейскага, што іх, хочацца верыць, знарок уцягнулі ў гэтую брудную справу.

Трэба было б пры гэтым падумаць, чаму Беларусь сёння застаецца бастыёнам стабільнасці, тым часам як карычневыя хвалі бунту захлістваюць Расею, калі на плошчы Пецярбурга і Масквы рынуліся натоўпы ў кумачах і партрэтах, люмпэн-патрыёты патрабуюць распяць дэмакратыю.

Здаецца, не ў Рэспубліцы Беларусь выходзіць ажно семдзесят антысеміцкіх газет і часопісаў, не ў ёй шавіністы штурмуюць ці пікетуюць тэлецэнтры з юдажэрнымі плакатамі ў руках, не ў сталіцы Беларусі паляць чучала прэзідэнта суседняй краіны Краўчука, як гэта рабілі неанацысты на Дварцовай плошчы ў Пецярбурзе, не ў Менску збіраюцца «Русская партия», «Русское объединенное движение», якія патрабуюць чыста расейскага ўрада, установаў і г. д., не ў гэтай сталіцы, а на Неўскім праспекце ля Гасцінага Двара — наўскасяк ад Нацыянальнай бібліятэкі ўжо каторы год спакойна стаіць плот з антысеміцкімі лозунгамі і газетамі, ля якога свабодна прадаюцца «Майн Камп» і «Пратаколы сіёнскіх мудрацоў», якія служылі абгрунтаваннем Халакосту ў Эўропе.

Дык дзе адбываецца шальмаванне нацыянальных мяншыняў, якое не пераследуецца па законе: у Беларусі ці ў Расеі?

Вяртаючыся да тэмы расейскага месіянізму, можна адзначыць, што нават у рознабаковай філасофскай думцы пачатку нашага стагоддзя выразна прасочваецца агульны вектар, у якім сыходзіліся розныя кірункі месіяністычнай думкі. Маю на ўвазе непарушныя вялікадзяржаўныя імперскія пастулаты, непарушную веру ў планетарнае пакліканне Расеі. Гэта датычыцца нават паслядоўнікаў выбітнага філосафа другой паловы ХIХ стагоддзя У. Салаўёва (айцец С. Булгакаў), і пачынальнікаў хрысціянскага экзістэнцыялізму (М. Бярдзяеў, Л. Шэстаў), і пісьменнікаў, што закраналі багаслоўскія тэмы (Д. Мерыжкоўскі, А. Белы), і «эўразійцаў» (М. Трубяцкой, Л. Карсавін).

Мне здаецца, што тым у Беларусі (асабліва гэта датычыць моладзі), хто цікавіцца мінулым, сучасным і будучым беларусаў і каму расейскія выдавецтвы паслужліва прапануюць новыя выданні пералічаных вышэй філосафаў і пісьменнікаў, варта было б мець на ўвазе адно. Ва ўсіх працах гэтых цікавых аўтараў немагчыма знайсці нешта пра асобны беларускі шлях, асобнуя беларускую долю. Беларусы для гэтых аўтараў проста не існуюць (вылучанамною. — В. Г.).

Зусім невыпадкова частка так званых «сменавехаўцаў» вярнулася з эміграцыі ў 20-х гадах ХХ стагоддзя дамоў у глыбокім перакананні, што бальшавікі аднаўляюць старую Вялікую, адзіную і непарушную Расею. Гэтыя «вяртанцы» былі, паводле словаў інтэрнацыяналіста Леніна, «буйныя кадэцкія дзеячы, некаторыя міністры былога калчакаўскага ўрада — людзі, якія прыйшлі да пераканання, што Савецкая ўлада будуе РАСЕЙСКУЮ ДЗЯРЖАВУ і таму трэба ісці за ёю» [114].