Валянцін Грыцкевіч - Гісторыя і міфы

Ці ж не В. Бялінскі пісаў, што ні беларусы, ні ўкраінцы не маюць сваіх уласных моваў, што ўкраінская мова — гэта толькі «областное малороссийское наречие, как и белорусское, сибирское и другие похожие на них областные наречия»?

М. Лермантаў пытаўся:

І. Тургенеў працягваў гэтыя думкі: «Мы народ не только европейский, мы недаром поставлены посредниками между Востоком и Западом, недаром наши границы касаются древней Европы, Китая и Северной Америки, трех самых различных выражений общества».

Для расейскага творчага генію ўласцівая ўніверсальная ўсебаковасць. У ім аб'яднаўся, паводле меркавання А. Блока, «и тонкий галльский смысл, и сумрачный германский гений».

Нават М. Бярдзяеў пісаў, што «славянская раса (…) ПРИЗВАНА СКАЗАТЬ МИРУ СВОЕ ПОСЛЕДНЕЕ СЛОВО» [105].

І ўрэшце, «духовный интернационализм был всегда мудрым свойством русской интеллигенции. Я верю, что русская интеллигенция сыграет еще свою роль в примирении национальной вражды как в нашей стране, так и за ее пределами. Это одно из ее исторических предназначений». А гэта ўжо акадэмік Д. Ліхачоў. Ён працягвае далей: «Самая большая ошибка после 1917 года — это установление границ в нашей стране. Ведь раньше не было национальных границ» [106]. Раней — гэта тады, калі ўсё знаходзілася ў складзе імперыі Раманавых, у якой, паводле словаў Т. Шаўчэнкі «од молдаванина до фіна на всех язиках все мовчить».

А я ж прывёў цытаты толькі з ліберальных, некансерватыўных аўтараў. А можна было б прыгадаць Ф. Цютчава з ягоным:

І Ф. Дастаеўскага, які пісаў, што «мы веруем, что русская нация необыкновенное явление в истории человечества», што ў гэтай нацыі «по преимуществу выступает способность, высокосинтетическая способность всепримиримости, всечеловечности» [107], што асаблівая доля Расеі — гэта «всемирность России, ее отзывчивость и действительно бесспорное и глубочайшее родство ее гения с гениями всех времен и народов мира» [108].

Дарэчы, вядомы польскі палітык і публіцыст, гісторык Станіслаў Кэт-Мацкевіч [24] У К. Крапівы ён называецца «Цат», бо той, мусіць, не ведаў, што публіцыст узяў у якасці псеўданіма ангельскае слова «Кэт», якое ў лацінскай транскрыпцыі выглядае як «Цат». Мацкевіч падкрэсліваў, што ён падобны Кіплінгаваму персанажу, — кату, які гуляў сам па сабе. за сваю манаграфію пра Дастаеўскага атрымаў ступень доктара honoris causa ў адным з польскіх універсітэтаў у галіне русістыкі. У гэтай кнізе С. Кэт-Мацкевіч, на мой погляд, даволі слушна давёў, што Дастаеўскі да аднайменнай пінскай шляхты дачынення не меў, бо паходзіў з духавенства Брацлаўскага ваяводства, і таму надта хацеў даказаць сваё шляхоцтва, не маючы для таго падставаў.

Працягваючы тэму, я ўжо не прыгадваю бацькоў панславізму М. Данілеўскага і К. Лявонцьева, не кажучы ўжо пра іхных сучасных эпігонаў Ю. Несцерава, В. Распуціна, І. Глазунова ды іншых, якія новага слова не сказалі.

Расейскі месіянізм усіх часоў нястрымна апалагетызуе гістарычную веліч Расеі, яе выключную ролю ва ўсіх галінах людской дзейнасці. Гэты месіянізм лічыць, што ўсё, чаго дасягнулі вялікаросы, усё расейскае найлепшае і ўзорнае, а таксама, што выключнасць Расеі ў тым, што да яе не стасуюцца нейкія там усеагульныя крытэры. Ён сцвярджае, што Расея мае містычную ўніверсальнасць, сусветна гістарычнае прызначэнне, што ад яе залежыць будучыня ўсяго чалавецтва.

Гэта практычна-аб'яднаўчы аспект, у святле якога Расея мусіць быць стрыжнем крышталізацыі новага чалавецтва, каталізатарам працэсаў «паступовага збліжэння» і «зліцця» нацыяў. Па сутнасці гэта працэс ІНКАРПАРАЦЫІ іншых, меншых этнасаў магутнаю звышдзяржаваю і паступовая экспансія, закамуфляваная дактрынаю панславізму ці «інтэрнацыянальнага абавязку». Нездарма Ф. Цютчаў сказаў, што ўсе славянскія народы — «дроби, а Россия — знаменатель, и только подведением под этот знаменатель может осуществиться сложение этих дробей».

Гэты месіянізм сурова крытыкавалі такія дзеячы расейскай грамадскай думкі, як Яўген Трубяцкой [109] і айцец Павел Фларэнскі, які ў сваёй «Записке о православии» пісаў:

«Люди всегда склонны сотворить себе кумира, чтобы избавить себя от подвига служения вечному и пассивно предаться простой данности. Этот кумир может быть весьма различным. Для русских православных людей таким кумиром чаще всего служит сам русский народ и естественные его свойства, которые ставят они пред собою на пьедестал и начинают поклоняться, как Богу. Вера в быт превыше требований духовной жизни, обрядоверие, славянофильство, народничество силятся стать на первое место, а вселенскую церковность поставить на второе или вовсе отставить.