Валянцін Грыцкевіч - Гісторыя і міфы

Варта задумацца, ці магчыма пераацэньваць паняцце прагрэсу і характарызаваць з'явы мінулага як «рэакцыйныя» ці «прагрэсіўныя» [44], а развіццё філасофіі як барацьбу матэрыялістычнага кірунку з ідэалістычным. Бадай, нельга абсалютызаваць паняцце барацьбы ў гісторыі, а тым больш лічыць яго вызначальным пры разглядзе гістарычных працэсаў і з'яваў.

У моладзі трэба фармаваць навык генетычнага мыслення, гэта значыць позірку ў мінулае з гледзішча сучаснасці, і адначасова гістарычнага падыходу да сучаснасці, каб адно тлумачыла другое. Разуменне ўзаемных дачыненняў між мінулым і сучаснасцю — умова правільнай арыентацыі асобы ў грамадскім жыцці і падмурак яе гістарычнай культуры.

Універсалістычнае мысленне. Веданне гісторыі павінна даваць універсалістычнае бачанне свету. Чалавек, маючы справу з прадстаўнікамі сваёй супольнасці, мала цікавіцца астатнім светам і мае пра гэты свет даволі цьмянае ўяўленне. Адсутнасць паўнавартаснага ведання пра тое, што робіцца ў свеце, адмоўна адбіваецца на разуменні справаў сваёй супольнасці, прыводзіць да фальшывых ацэнак, робіць цяжкім і нават немагчымым выніковае дзеянне.

Толькі гісторыя з усіх школьных прадметаў можа даць універсалістычнае мысленне. У геаграфіі вучань атрымлівае толькі ўрыўкавыя веды гэтага.

У выкладанні гісторыі звесткі пра мінулае розных народаў даюцца звязанымі разам у сінхронным выглядзе. Гісторыя найбольш універсалісцкая навука. Яна засяроджвае ўвагу на агульнагістарычных з'явах (напрыклад, каланізацыі, гандлі, сусветных войнах, сістэмах палітычнага ладу, мастацтве, рэфармацыі і г. д.). Не варта разглядаць гісторыю адных народаў у адрыве ад гісторыі іншых.

Першым крокам да гэтай мэты можа быць насычэнне выкладання айчыннай гісторыі звесткамі з усеагульнае гісторыі. Мы не мусім адмаўляцца ад свайго «я», але і не павінны занадта яго падкрэсліваць. У ізаляцыі мы не пераадолеем нашага крызісу. Пераадолець яго можна толькі ўзмацняючы сувязі са светам.

Другі крок у кірунку ўніверсалізацыі — гэта большы націск на сувязі нашай гісторыі з гісторыяй як блізкіх, так і далейшых суседзяў. Пры гэтым даўно ўжо пара адмовіцца ад асвятлення гісторыі Беларусі як часткі Расеі, бо гэта адсякае нас ад усіх іншых этнасаў і дае гістарычную карціну ў крывым люстэрку.

Нельга абысціся без асвятлення гісторыі Польшчы, Летувы, Украіны, разам з якімі беларускі этнас развіваўся на працягу больш за паўтысячагоддзя, без асвятлення гісторыі Швецыі, Аўстрыі, Прусіі, Турцыі, Крыма, палітыка якіх мела значны ўплыў на палітыку Рэчы Паспалітай, у склад якой пэўы час уваходзіла Беларусь, і г. д. Не варта забывацца, што не ўсё тое, што ў гісторыі належала Беларусі, сапраўды было выключна нашым. У выкладанні гісторыі павінна адчувацца павага і ўвага да спадчыны ўсіх этнасаў і культур і, не ў апошнюю чаргу, да тых этнасаў, што здаўна пасяляліся ў Беларусі — палякаў, татараў, габраяў, немцаў, расейцаў.

Мы павінны памятаць не толькі тыя крыўды, што нам прыносілі суседзі, напрыклад захопы Беларусі Іванам Жахлівым, Аляксеем Міхайлавічам, Кацярынай II, спустошанні, нанесеныя войскам Пятра I, задушэнне паўстанняў 1794, 1831, 1863 гадоў, палітыку абрусення беларусаў, скасаванне грэцка-каталіцкай вуніі, але і тое, што здаралася з нашае віны, у тым ліку паходы на Маскву ў Смутны час на пачатку XVII ст. і ў 1812 годзе, у якіх бралі актыўны ўдзел жыхары Беларусі.

Безумоўна, не варта аддзяляць усеагульную гісторыю ад айчыннай і рэгіянальнай, бо дзве апошнія — неадлучная частка першай.

Аб гэтых прынцыпах павінны памятаць не толькі гісторыкі-навукоўцы, але і настаўнікі гісторыі. Параўнаўчы метад дазваляе больш аб'ектыўна ацэньваць нашу нацыянальную гісторыю і ахоўвае як ад апалагетыкі (якая ў дадзеным выпадку здаецца нам зусім натуральнай, для сённяшніх па сутнасці першых крокаў вызвалення беларускай гісторыі ад навязанага ёй на працягу стагоддзя статусу падначалення расейскай гісторыі), так і ад залішняга крытыцызму, які характарызуе часам беларускую гісторыю сёння.

Аналізуючы гаспадарчае становішча, палітычны лад, грамадскія дачыненні, навуку, асвету, мы павінны зважаць на тое, што рабілася ў суседніх краінах у гэтых галінах.

Хацелася б падзяліцца ўласным педагагічным вопытам у выкладанні гісторыі. У 1994–1996 гадах я чытаў распрацаваны мною курс параўнаўчай рэгіянальнай гісторыі этнасаў Эўропы ў новастворанай за кошт Фонду адраджэння фіна-вугорскіх народаў РФ Фіна-Вугорскай акадэміі ў Петразаводску. У ходзе чытання курса былі асветленыя наступныя пытанні: