Уладзімір Караткевіч - Казкі Янтарнай краіны

Балтыка не глыбей за сотню метраў. Тут не схаваешся.

I вось я гляджу на бераг са зламанымі соснамі, на хвалі, што павольна бягуць на яго, на неба з рэдкімі аблокамі.

Мора! Вецер перапаўняе цябе, і вочы, каб не слязіцца, самі прымаюць той прыжмур, які ўласцівы какеткам і прасоленым "марскім ваўкам".

I цяпер я разумею, чаму грэчаскія гапліты, прыйшоўшы з пяскоў Азіі да марскіх хваль, падалі на калені і цалавалі пясок, разумеючы, што яны ўратаваны.

Таласа! О Таласа!

Бо гэта ж тут я на спадзе дня ўбачыў у хвалях марскую царэўну. Тую самую, што калісьці задыхалася ў бочцы з зялёнай вадою. Тую, якую вызваліў і выпусціў у мора прыслужнік пры балагане, хлопец, што пайшоў у Рыгу ў заробкі.

Я сказаў пра гэта Героніму. Але той быў у празаічным настроі, і таму азваўся змрочна:

— Не быў бы ты пісьменнікам, каб не ўмеў маніць.

Я засмуткаваў быў, але потым змірыўся.

I ўсё ж неспакой жыў у маёй душы, а разам з ім вырастала трэцяя янтарная казка.

Шшш… усхліп… усхліп… шшш… Што азначае: "Набягала мора на янтарны бераг, які тады яшчэ не быў янтарны…" Хвалі паміралі на пяску, пакідаючы пасля сябе хлапякі пены…Шшш… шшш… шшш… А на беразе, між зламанымі соснамі, стаяла хата. Жыў у той хаце малады і гожы рыбак з янтарнымі валасамі…

Я не ведаю яго імя, і не ведаюць другія людзі — надта ўжо даўно, вельмі-вельмі даўно гэта было. Да рымлян, да егіпцян… Адкуль я ведаю гэта? Вельмі проста: рымляне насілі янтарныя бранзалеты, егіпцяне рабілі з янтару вочы для сваіх мумій. А янтару яшчэ не было ў той час, калі жыў наш рыбак, — дык, значыць, гэта было раней.

Але ўжо тады на берагах Юры жылі латы: вось якое гэта даўняе племя. Нездарма ж нейкі вучоны гаварыў з жыхарамі глухіх латышскіх і літоўскіх вёсак на старажытным індыйскім санскрыце і ледзь не звар'яцеў, адкрыўшы, што сяляне яго разумеюць.

Але наш рыбак анічога, вядома, не ведаў пра гэта і не ганарыўся. Ён ведаў толькі сонца, што ўставала з зямлі і сядала ў мора, толькі свае нераты і свае цудоўныя песні, бо ён быў бесклапотны і нежанаты.

Можа, таму і ўпадабала яго марская царэўна. А панаваў у той час над зямлёю бог грымотаў, дымна-чырвоны Пярун. Пабраўся ён з Зямлёй, і нарадзілася ў іх дачка, прыгажэй за якую не бачыла і ніколі не будзе бачыць сонца. Была яна як сонечны прамень, і як морская хваля, і як каханне, і як прыгажосць усіх жанчын, увасобленая ў адной. I, як гэта часта здараецца з прыгожымі, была яна зусім без сэрца.

Пярун любіў сваю дачку і аддаў ёй ва ўладу мора. А каб было ёй дзе жыць, збудаваў пад вадою з сонечнага святла самы гожы з усіх палацаў, якія толькі бачылі людзі і багі.

I вось адтуль, з гэтага палаца, яна і выплывала на хвалі. I дзівіліся з яе прыгажосці рыбакі, мужныя воіны, што плылі ў сваіх ладдзях рабаваць чужыя берагі, і гусляры, якія прыходзілі да мора па натхненне.

А на каго гляне яна — той робіцца слабы, як сітняг, і пакутуе, і нясе ёй найлепшыя песні і кроў сэрца, а потым, звар'яцеўшы, кідаецца ў хвалі, а яна бярэ яго да сябе ў палац і там, змучыўшы пагардаю, навек аддае ў абдымкі чорнай нечысці падводных глыбінь.

Так яна хацела зрабіць і з нашым рыбаком, але ён, хоць і вельмі закахаўся ў яе, не кінуўся ў глыбіні. Ён быў узвейвецер.

Яна не раз клікала яго да сябе, але ён адказваў толькі песнямі.

Гані каханне — яно пабяжыць за табой.

Царэўна сама не заўважыла, як знікла яе злосць на гэтага непакорнага хлопца. Кожны вечар яна гайдалася на хвалях і слухала песні, і, урэшце, слёзы пачалі падаць з яе вачэй.

Тады яна не ўтрывала і сама выйшла на бераг, апусцілася на калені перад рыбаком:

— Вось я перад табою. Але ці кахаеш ты мяне?

А ён стаў на калені і ўзняў яе, бо цяпер, калі яна сама кінула дзеля яго мора, ён стаў яе рабом.

Песня змоўкла. I над морам стала цішыня…

…Цяпер часта, кожны вечар, яны сустракаліся на скале, што абрывалася над морам. Яна прыходзіла са свайго палаца, ён — са сваёй хаты, і яны доўга сядзелі разам на сухіх водарасцях, і ён цалаваў яе косы, яшчэ вільготныя і трошкі салоныя ад хваль, з якіх яна выйшла. Вочы яе цяпер былі добрыя, як мора ў штыль, і ён спяваў песню пра гэтыя вочы, і нават сонца спынялася, слухаючы яе.

Стаміўшыся, яны елі рыбу, разрываючы яе рукамі. Часам палавіна рыбы падала ў хвалі (калі іхнія вусны былі заняты іншым) і, ажываючы ў роднай стыхіі, плыла ў мора пад вясёлы лямант чаек.

Так з'явілася ў моры камбала.

Яны кахаліся доўга і аддана. Але вось дымна-чырвоны Пярун даведаўся пра ўсё. У гневе на дачку і на род людскі ён, дачакаўшыся, калі дачка зноў пачне збірацца на спатканне, кінуў у мора небывала-магутную грамавую стралу. I тая прабіла паветра і мора і ў дробныя кавалкі разбіла сонечны падводны палац, забіўшы дачку. Забіла ў імгненне вышэйшага шчасця, бо Пярун шкадаваў дачку.