Уладзімір Караткевіч - Казкі Янтарнай краіны

А мы ж не горшыя. Няма бесталанных народаў. Няма народаў без цягі да прыгажосці. Кожная выцінанка на шыбе сялянскай хаты неабвержна сведчыдь пра гэта.

А чалавеку патрэбна радасць. Ён жыве дзеля яе.

…Пасля хрэсьбін хор спяваў яшчэ, а потым кумоў з дзецьмі развезлі на саўгасных і асабістых машынах па хутарах. Астатнія пайшлі пехатою, бо паветра было ласкавае, а неба — празрыстае.

Потым гулялі дома. Былі музыка, спевы, танцы. I ўсе былі трошкі на падпітку, але за два дні я не бачыў ніводнага п'янага.

Чорт ведае які моцны народ жыве там! На хрэсьбінах я пазнаёміўся з тамтэйшым кавалём, якому даў пяцьдзесят — пяцьдзесят пяць год. На самай справе яму было восемдзесят, і ён грукаў молатам з пятнаццаці год, толькі летась кінуўшы працу, ды і то, бадай, таму, што саўгас пабудаваў новую майстэрню, а старэнькая кузня, дзе падкоўвалі коней ды рабілі нарогі, стала непатрэбная. Так яна і стаяла зачыненая — аж шкада было яе, як жывога чалавека.

Каваль гэты быў жывой рэліквіяй наваколля, бо кожны вечар пасля працы выпіваў бутэльку "крышталю", а яго біяграфія магла б паслужыць сюжэтам для рэнесанскага рамана. Слухаць, як ён падмайстрам абдурваў "шэрых баронаў", была чыстая асалода.

На гулянцы пасля хрэсьбін ён піў цёмнага латышскага піва больш за ўсіх і быў самы цвярозы.

А пілі ўсе, бо гаспадар і гаспадыня ўмелі так ласкава прымусіць, што адмовіцца было нельга. Дый наогул, за сталом панавала атмасфера шчырасці і сардэчнасці.

Ці быў хто з вас у Сігулдзе? Ці бачыў імкліва-празрыстую раку, пячоры, равы, вежы замкаў і неверагодна раскошныя, як на палотнах ілжэрамантыкаў, лясы на схілах гор?

Калі мы спускаліся па волатавых уступах на дно Крумкачовага рова, з-пад нашых ног неахвотна адпаўзло маленькае вужаня з залатымі рыгсдалерамі на галоўцы. Яго прашчур, напэўна, бачыў таго цівуна, якога за жорсткасць кінулі на дно рова сяляне.

Сігулда выгодная ва ўсіх адносінах тым, што тут шмат равоў, і калі прыйдзе вораг, месца хопіць. Узяць хоць бы Кацёл Ведзьмаў — яму, у якой бруіць вада, а над ёю звісаюць брылы скамянелай гліны крывава-чырвонага колеру. Зручнае месца!

Відаць, разумеючы гэтую акалічнасць, ворагі і набудавалі тут калісь замкаў. У адзін з іх, Турайдскі, я і Геронім лезлі па адхоне ў сорак дзевяць градусаў ледзь не тры гадзіны. Для тых, хто штурмаваў замак, гэта была сапраўдная фіззарадка, асабліва калі ўлічыць, што даспехі важылі сама меней тры пуды.

— Як цяжка было штурмаваць крэпасці, - сказаў Геронім, трымаючыся за траву.

Я, аддыхаўшыся, апрытомнеўшы, дзве гадзіны лаяў шведаў, якія апошнімі сядзелі ў Турайдскім замку і, адступаючы, не ўзнялі яго ў паветра.

Потым я яшчэ гадзіну лаяў руплівых да старажытнасці латышоў, якія дбайна рэстаўрыравалі Турайдскую вежу і цяпер аднаўляюць палац каля яе. А чаму б не павучыцца ў нас і не забыць гэтыя помнікі, як забыліся мы пра Мірскі замак і Віцебскае Благавешчанне, якое за апошнія дзесяць год разбурылася больш, чым за ўсе папярэднія восем вякоў свайго існавання?

Прынамсі, турыстам было б спакойней.

Не тое, што ў Сігулдзе.

…Тут калісь было, кажучы словамі Эрскіна Калдуэла, "зашмат шведаў". Аж тры замкі на сігулдскую даліну: у Сігулдзе, на Турайдскай гары і яшчэ на нейкім узгорку, назву якога я забыў.

Я лазіў на самы верх Турайдскай вежы і быў да інфаркту так блізка, як гэта толькі магчыма. У вежы ёсць гарматы, рыцарскі камін, а з верхняй галерэі адкрываецца вачам цудоўны краявід. Толькі на ёй страшна дзьме. Нездарма шведы былі такія панурыя, не разумелі жартаў і пісалі змрочныя сагі.

Словам, шведы, пакідаючы гэтыя замкі, радаваліся, напэўна, не менш, чым латышы.

Вайна, наогул, не дае людзям радасці і ўзрошчвае ў душах самыя скажоныя і перакручаныя меркаванні аб тым, што такое гонар, правільнае асвятленне падзеі.

Дык вось… Шведы, напэўна, рады былі адпачыць ад перамог і стаць, нарэшце, звычайнымі людзьмі, якія не ўвесь час б'юць другіх.

Кажуць, у многіх шведскіх дамах вісіць на сцяне партрэт Пятра Першага. Турысты, асабліва нашы, здзіўляюцца:

— Вы што, любіце яго?

— За што? За тое, што ён біў нас?

— Дык нашто ж вісіць партрэт?

— Ды ён, ці ведаеце, адвучыў нас хадзіць на чужыя землі.

Што ж, тут ёсць нейкае рацыянальнае зерне. Хадзіць на чужыя землі не вельмі лёгка. Гэта азначае несці ўсялякі цяжар чалавека, падвышаць падаткі, выдаткоўваць порах, прыдатны на феерверкі, выхоўваць язычнікаў у духу братняй любві — аж да апошняга чалавека, ды яшчэ кожныя дзесяць год нанава перакрываць дах на сваім доме.