Уладзімір Караткевіч - Казкі Янтарнай краіны

Мора рынула на бераг, выносячы на пясок сонечныя асколкі палаца, і рыбак зразумеў, што здарылася бяда, і кінуўся ў хвалі — ратаваць. А там яго схапіла варта, закавала ў кайданы і намёртва прывязала да адзінай калоны, што дзівам асталася цэлая. Да адзінай калоны былога палаца.

Мiрыяды асколкаў на дне. Ляжыць на iх жанчына. А непадалёк ад яе стаiць сонечная калона, да якой прыкуты юнак. Схiлiў галаву, заплюшчыў вочы. Ён цяжка дрэмле, але часам паднiмае павекi…

…Вось яна перад ім. Тут. Побач. I, здаецца, жывая. Здаецца, трапечуцца яе вейкі. Ледзь прыкметна. Ці гэта сонца трапечацца на іх?

Гнеў загараецца ў яго вачах, і ён пачынае ўтрапёна і безнадзейна рвацца да яе.

I тады на моры ўзнімаецца бура. Маланкі б'юць у высокія, амаль да неба, хвалі, і караблі стаюць не мацнейшыя за яечную шкарлупіну. Бізунамі б'юць канаты, і ветразі чайкамі ляцяць у чорны змрок, а людзі ў адчаі ўзнімаюць рукі.

Тады юнак бачыць цені маракоў, што апускаюцца на дно, і сціхае.

Яму шкада людзей. I што, што зменіш, прыціснуўшы да сэрца мёртвую?

Не вернеш! Не вернеш!

А мора, супакойваючыся, нясе і нясе на бераг кавалачкі сонечнага святла, асколкі палаца — янтар.

Што ж зробіш, дружа. Сапраўднае заўсёды канчаецца мукамі. У гэтым ёсць нейкая горкая мудрасць. I яна дае нам мужнасць жыць.

Дзякуй табе, мора. Пойдзем зараз туды, дзе святлом канчаецца простае шчасце, дзе нараджаюць яснавокіх дзяцей. Пакаленне за пакаленнем, пакаленне за пакаленнем. I зноў у чаргаванні іх народзіцца няпростая пакута з яе мужнасцю і подзвігамі. Гэта абавязкова было, ёсць або яшчэ будзе. У кожным доме. У кожнай простай дынастыі. Дзеля гэтага жывём.

Паедзем зараз да іх. Гэта ж цябе запрасілі ў наваколле Ляўдоны кумам на простыя хрэсьбіны. Забяры мяне з сабою. Ага, ты так і думаў! Што ж, дзякуй табе…

…У Крустпілсе, дзе трэба знайсці машыну аж да Ляўдоны, кідаем на волю лёсу цягнік. Бедныя людзі! Яны не едуць на хрэсьбіны ў Ляўдону. Ад усяе душы шкада іх. Так ім і галець без хрэсьбін у Ляўдоне.

Крустпілс азначае — Замак крыжа. Крыжа я не бачыў. Замка таксама. Бачыў толькі аўтобусны вакзал, таму што мы ўпарта і гераічна чакалі таксі аж тры гадзіны. Толькі тут я зразумеў сэнс старога латышскага анекдота, і паколькі ён пашырыць нашы веды пра латышскі нацыянальны характар, перакажу яго вам.

Пасажыр едзе цягніком Даўгаўпілс — Крустпілс — Рыга. Ён трохі падвыпіў і просіць правадніка-латыша, каб той разбудзіў яго ў Крустпілсе.

— Бачыце, які я? Гулялі два дні, магу праспаць. Дык вы ўжо, калі ласка, разбудзіце.

— Я, — кажа праваднік. — Лабі. (Так… Добра.)

— Я сплю моцна. Магу ў сне лаяцца, можа, нават адбівацца, дык вы ўжо, будзьце ласкавенькі, калі трэба — і сілаю не бойцеся будзіць.

— Я… Зробім…

— Вось мой чамадан, дык вы і яго…

— Я… Абслужым.

Пасажыр кладзецца спаць і… прачынаецца ў Рызе. У адчаі пачынае лаяць правадніка. Праваднік маўчыць. Абураныя пасажыры спачуваюць правадніку.

— Дробязь, — нарэшце не ўтрываў праваднік. — Хіба гэта лаянка? Чулі б вы, як лаяўся і адбіваўся той пасажыр, якога я высадзіў у Крустпілсе… О-о…

Маючы на ўвазе гэты анекдот, я стараўся быць вытрыманы і спакойны, пакурваў і на гарачыя тырады Героніма адказваў:

— О-о…

Відаць, я сваю ролю выконваў так добра, што нейкая дзяўчынка падышла да мяне і спытала пра нешта па-латышску.

— Я, — адказаў я. — Лабі.

Геронім усё растлумачыў за мяне, і мой прэстыж астаўся на вышыні. Я ганаруся тым, што мяне палічылі за латыша. I мне сапраўды ўдаецца быць латышом. Напрыклад, магу згуляць з латышскім дзіцянём у цікавую гульню, не ўжыўшы пры гэтым ніводнага беларускага слова, а толькі латышскія. Робіцца гэта так.

Дзіця выходзіць за дзверы, марудзіць там і потым стукане ў філёнгу.

— Кас тур нац? — трэба спытаць тады, і гэта азначае: "Хто там ідзе?"

— Гаў-гаў! — чуваць з-за дзвярэй.

— Кас тур нац? — гэта трэба спытаць ужо трывожна.

Дзверы адчыняюцца, выглядае мілы дзіцячы тварык, няхітра насуплены ад лютай злосці.

— Вілкс, — на цябе строга глядзяць сінія вочкі. Вы самі здагадаліся, што гэта азначае "воўк".

— Вілкс, вілкс! — у жаху крычыцё вы.

"Вілкс" набліжаецца, страшна заграбаючы лапкамі паветра. I тут ужо трэба падаць на канапу ці нават проста на падлогу і адчайна крычаць на чыстай латышскай мове:

— А-ай! А-а-а-й!

…Ф-фу-у! Вось нарэшце мы едзем у Ляўдону.

Ляўдона здалёк нагадвае цукатны торт, такая яна чысценькая і прывабная. Мураванкі, хутары. А вакол сады і лясы. Часам цукаты будынкаў быццам пашчыкалі дзіцячыя пальцы: стаіць у гушчары здзічэлых сліў каробка колішняга хутара ці, пустая ўсярэдзіне, ідылічна-дзікенсаўская цэркаўка. I толькі потым здагадваешся, што не дзіцячыя, ліпкія ад ласункаў, пальцы зрабілі гэта, а кашчавая рука вайны. Бо на гэтую блаславёную зямлю, на гэты ціхі гарадок падалі бомбы, і нехта меў нахабства страляць па ім з гармат.