Уладзімір Караткевіч - Казкі Янтарнай краіны

А вось і яна. Ганна выходзіць нам насустрач і запрашае ў дом.

— Піенс, — кажа яна, і я разумею: малако.

— Майзе, — кажа яна, і я разумею: хлеб.

Будзьце блаславёныя, малако і хлеб Відземе! Будзьце блаславёныя, добрыя зморшчынкі гаспадыні.

Тут усё адвечнае і цяжкаватае. Вялізная дубовая шафа, у якой начамі сама па сабе пахрумствае чысцюткая, як снег, накрухмаленая бялізна. Пліта, пафарбаваная, як усюды ў Латвіі, у чырвоны колер. А на сценах доўгі і шырокі фрыз, на якім намаляваны высокія, у рост дзіцяці, казачна-бардовыя мухаморы.

Дзе ж яшчэ жыць казкам, як не тут? Тут, дзе ўсе рэчы дзесяцігоддзямі стаяць на сваім месцы. Тут, дзе нават святло прабіваецца ў пакой праз выразаныя сэрцайкі ў аканіцах. Тут, дзе бабуля, бабульчына маці і яе бабка — усе сядзелі на тым жа крэсле і ставілі ногі на той жа зэдлічак.

А дзеткі-малалеткі, гуляючы ў хованкі, часам, як у самае надзейнае месца, хаваліся пад шырокую — у восем пол — клятчастую бабуліну сукенку.

Казка надзейна затаілася ў гэтым доме. Гэта добры дамавік звівае з гарохавіння мяккі цяўнік пад нагамі ў кароў. Гэта добрая жонка Бая пахрумствае ўначы бялізнай, пераглядаючы яе.

I гэта хохлікі сядзяць ноччу ў цёплым попеле ля пліты, гуляючы ў карты чалавечымі снамі.

— Што ты мне торкаеш гэты сон? Хіба гэта бітка? Клопат адзін: гаспадар сніць пра капу канюшыны, што забыўся ў полі… Пхе!

— Замірыў, ды пад цябе чырвовага туза… Гэта Ганна сніць пра ўнукаў… Ну, чым будзеш біць? З'еў? Прыпёр я цябе? Гуляць трэба ўмець, маладыя людзі. Але "прыпёрты да сцяны" самы малады хохлік усміхаецца:

- І паб'ю. Казырным званковым. Сном малодшай дачкі. Сёння суседскі сын… Як бо яго?.. Здаецца, Гунар… Дык вось, сёння ён сказаў ёй нешта пад буслянкай…

Дай бог, каб споўніліся вашы харошыя сны, добрая Ганна!

Мы выходзім з хаты і зноў ідзём у вільготныя палі. Згасае над срэбным лугам далёкая вясёлка. Вялізныя, як коўдра, лопухі варушацца над канавамі.

Вакол казка. Вакол спакой і мір, і твая рука на маім плячы, дружа. Але, відаць, дарэмна я ўцякаў у казку і спакой, бо трывога расце ў маёй душы.

Чаму? Можа, таму, што тут, зусім непадалёку, латышскія, як на карцінах Разенталя, ціхія могілкі, апетыя Паэгле, тыя, дзе калісь стралялі ў народ і дзе кроў тры дні, не засыхаючы, стаяла на камянях?

Не, не таму. Не таму штосьці бурнае імкне з мае душы. Але чаму, чаму я не знайшоў міру нават тут, чаму звініць трава на паплавах? Чаму дыхае такім сумам туга палёў?

— Дружа мой, дружа! Што ж мне рабіць? Што мне рабіць, калі я кахаю яе?!

Мора, супакой нашы душы! Даволі зялёных дарог, закалышы наш смутак блакітнымі дарогамі, на якіх не астаецца слядоў.

Сёння мы пойдзем з рыбакамі ў твае далечы і вырвем у цябе адказ. Досыць з нас ідылій! Досыць буслаў над хатамі і казак! I на гэты раз ты не падманеш свайго пакорнага слугу, не пасмяешся з яго недасведчанасці, як тады — памятаеш? — калі ён знайшоў на беразе празрысты вясёлкавы шар і ў дзіцячым захапленні крычаў на ўвесь свет, думаючы, што гэта сігнал няшчасця часоў князя Вячка або мяч, якім гуляюць на хвалях спакуслівыя дочкі Нептуна, блакітнакосыя Нераіды.

Ах, як ты падманула тады жаўтадзюбага вершаплёта, мора! I як гэта ты магло падкінуць яму замест мяча шкляны паплавок рыбацкага нерата?

…Да саракавога года рыбакі жылі горш за ўсіх у Латвіі. Цяпер рыбакі жывуць, бадай, лепей за ўсіх, і пра іх столькі ўжо гаварылі ў друку, што следам за Жанам Лабруерам я пераканаўся: усё ўжо сказана, і не варта псаваць паперу.

Ужо гаварылі пра чысцюткія фіранкі, пра тэлевізары ў кожнай хаце, пра надзейныя матаботы, пра тралы, якімі ловяць рыбу ў паўднёвай частцы Янтарнага мора, дзе роўнае дно, і пра нераты, якімі ловяць у паўночнай частцы, дзе архангелы варылі суп, ужываючы замест фрыкадэлек такі маласпажыўны матэрыял, як скалы і валуны, і вымасцілі імі дно.

…Такія ўжо нашы журналісты. Няма на іх упыну.

Іхняе начальства, відаць, цвёрда пераканана, што журналісты дзейсна памагаюць там, дзе прарыў, дзе гарачая пара. I вось сотні дзядзькоў з фотаапаратамі блытаюцца ў нагах людзей, якія працуюць, і бадзёра кідаюцца туды, дзе і без іх шмат лайдакоў, ледзь толькі пачуюць аптымістычны прызыў: "Журналістаў — на палі! Журналістаў — у мора!"

Э-э, гэта я ўжо нешта не тое сказаў. У мора іх нельга, ні ў прамым, ні ў пераносным сэнсе. У прамым — бесчалавечна, і наогул шкада. А ў пераносным нельга таму, што бедны Нептун атрымае такую даніну, што яму давядзецца ўцякаць у самыя глыбіні Атлантыкі.