Уладзімір Караткевіч: Казкі Янтарнай краіны

"Нудны, як усе людзі занадта ўзвышаных ідэалаў", гэты афарызм, мусіць, не датычыць маладога чалавека Янтарнай краіны. А маладога паэта — тым больш. Яны ўсе жывыя, вельмі жывыя, і нават іхнія слабасці мілыя мне.

Геронім пазнаёміў мяне з маладым шведам, кашчавым, гарбаносым і з нейкімі дзіўнымі манерамі. Швед сяк-так гаварыў па-руску, і мы трохі разумелі адзін аднаго. Швед быў цікавы. Ён так параўноўваў норавы і звычаі Швецыі і СССР, што можна было кончыцца ад смеху. Я прыліп да яго. А латышскія сябры сядзелі вакол, пакурвалі і маўчалі. Маўчалі, як кітайскія багі, як фіны, як лапландскія алені. Толькі часам нехта сур'ёзна пускаў дым і казаў:

— Так… То ж бо яно… Але…

Толькі вечарам выявілася, што швед ніколі не бачыў Швецыі і не ведае па-шведску ніводнага слова, бо завуць яго Арвід Скалбе. Беднага, даверлівага беларуса зноў падманулі.

I рагаталі з мяне, а я шкадаваў, што мой прадзед не эмігрыраваў у Парагвай і асудзіў нашчадка на ганьбу і сорам. Потым я ўзяў рэванш, ахарактарызаваўшы вычварна-бяздарны, ганебна-эклектычны дом Савы Мамантава як шэдэўр маскоўскай архітэктуры пятнаццатага стагоддзя і неўміручы помнік геніяльнаму дойліду. Яны паверылі.

Так што мы квіты, і я зноў люблю латышоў.

Мая табе парада, чытач: калі хочаш быць шчаслівы — бяры ў сябры латыша, а ў жонкі — латышку. Латышскія мужчыны — гэта верныя вочы і верны меч, гэта розум і крыштальная чысціня. А латышскія жанчыны — гэта янтарная казка, гэта прыгажосць і верная, вечная любоў. Нейкі зласлівец сказаў, што жанчыны могуць зрабіць з нічога тры рэчы: капялюшык, салату і скандал. Дык вось трэці інгрэдыент гэтай злоснай прыказкі начыста адсутнічае ў латышскіх жанчын. Яны для гэтага занадта задумныя, жаноцкія і лірычныя. Гэта не лясны пажар — гэта цёплы добры агонь, да якога заўсёды будзе імкнуцца тваё сэрца. Толькі да яго аднаго. А якія імёны: Лайма (шчасце), Мілда (мілая)!

А латышскія дзеці! Дзеці ўсюды прыгожыя, але такіх прыгожых дзяцей, як там, мне, бадай, і не даводзілася бачыць. Латышы любяць дзяцей — першая прыкмета добрага чалавека! — і дзеці заўсёды прыбраныя, дагледжаныя. Яны адчуваюць, што яны — скарб. I таму дзеці тут мала плачуць і глядзяць на свет з аптымістычным спакоем васількова-зменлівывымі, як бурштын у вадзе, вачыма.

Аднойчы мы надумалі паехаць у Відрыджы, у добрую Відземе, зямлю ідылічных хутароў, якая нарадзіла зусім не ідылічнага пісьменніка-рэвалюцыянера Леана Паэгле. З гэтай прычыны я раненька прыйшоў у былы рыжскі замак, дзе працуе мой сябар.

Замак гэты — вялізны квадратны будынак з унутраным дваром. Калісьці тут грукалі падковамі па каменні рыцарскія коні, луналі харугвы і п'яныя воклічы. Тады тут шмат гаварылі пра бога і з бухгалтарскай дакладнасцю падлічвалі, колькі латаў трэба адправіць на той свет, каб астатнія паверылі ў літасць Хрыста і яго слуг і ў тое, што гэтыя слугі нічога не робяць без маральна і юрыдычна абгрунтаванай прычыны.

Цяпер тут Палац піянераў і Літаратурны музей імя Райніса.

Дзіўна, але ніякая гістарычная з'ява не знікае, не пакінуўшы слядоў і моцнага, часцей за ўсё жыццяздольнага, насення. Вы можаце знішчаць народ, прышчапляць яму чужыя вераванні і чужую мову, і ўсё ж насенне, наканавана і ўпарта, дасць свой парастак, ды яшчэ часам і на вашым трупе.

Ці думалі божыя служкі, перакладаючы на латышскую мову казані і ўрыўкі з Евангелля, што самі капаюць для сябе яму? Не, яны толькі хацелі, каб прыгнечаныя латышы разумелі слова крыжа, каб яны сталі паслухмянымі рабамі. Дзеля гэтага яны складалі першыя латышскія слоўнікі і вывучалі латышскія язычаскія паданні. Відаць, яны дрэнна верылі ў догмат наканавання божага. I, мусіць, ужо зусім не ведалі пра вынікі сваёй набожнай справы, бо заракліся б яе рабіць.

Бо, самі не ведаючы гэтага, яны паклалі першы камень у падмурак латышскай літаратуры. Бо, самі не ведаючы гэтага, яны зачалі ў сваім чэраве дзіця, якое забіла іх.

I вось, як нейкі сімвал, у даўнім гняздзе цемрашальства і прыгнёту цяпер літаратурны музей, музей той літаратуры, якая жывіць не толькі Латвію, але і ўвесь культурны свет.

Нефы старой замкавай царквы былі для музея занадта няўтульныя. Іх падзялілі на тры паверхі. Кабінет майго сябра на верхнім паверсе, пад самымі гатычнымі скляпеннямі. А сам Геронім сядзіць у высокім крэсле, вывучае новыя дакументы пра фалькларыста Крыш'яна Барона і сустракае мяне шчырай усмешкай:

— Едзем!!!

Я нідзе не бачыў гэтакіх дарог, як у Латвіі. Латышы назнарок падганяюць сваю прыроду пад маляваныя кілімы. Такія прыгожыя замкі, такія затокі, зарослыя лілеямі, такія дэкаратыўныя купы дрэў! Не хапае толькі лебедзяў і дзяўчыны, што купалася б разам з імі. Зрэшты, лебедзі ёсць — у Рыжскім канале, а дзяўчаты, вядома, выбіраюць месца для купання трошкі далей ад дарогі…