Уладзімір Караткевіч - Казкі Янтарнай краіны

Пеўнік не ведаў, што дзяўчына была пляменніца самога епіскапа, што Лату небяспечна было быць там, дзе яна, бо ён смерд. Пеўніка проста здзівіў незвычайны агонь у вачах юнака, і яму ўпершыню захацелася паслухаць, пра што яны там гавораць. А паколькі слухаць ён яшчэ не ўмеў, ён пачуў не ўсё.

— Я… цябе, — сказаў Лат. — Што ты хочаш, каб я зрабіў у славу тваю?

— Выкуй мне са срэбра такую ж зямлю, як гэтая…

— …як бог?

— Хіба не хопіць сілы?

— Хопіць, калі ты падорыш мне адзін…

I тут пеўнік убачыў, што іхнія дзюбы — ці як гэта там завецца ў людзей? — зліліся. Яму стала сорамна чагосьці, і ён апусціў срэбныя павекі.

Так здарылася, што першае слова, якое пачуў пеўнік, было слова любві. А калі такое здарыцца з істотай, тады вушы яе адкрываюцца для ўсіх галасоў зямлі. I на пеўніка раптам нахлынуў прыбой гукаў, і ён пачуў, як смяецца праз слёзы, кляне і лаецца зямля.

— Як жа я мог без гэтага? Як я мог не чуць? Я ж іхні! Мяне выкавалі там! Мала таго — я ж першы, першы з іх сустракаю сонца.

Ён слухаў, слухаў, і нешта вырастала, вырастала ў яго срэбных грудзях. За дзень яно вырасла так, што пеўніку стала балюча, і ён не ведаў, што зрабіць, каб суняць гэты пранізлівы, усеабдымны боль.

Застогне нехта ўнізе — як іголкай працінае.

I таму ён, праседзеўшы цэлы дзень з заплюшчанымі вачыма, нават узрадаваўся, калі прыйшла ноч, бо ўсім пеўням, як вядома, уначы належыць спаць.

"Засну і заўтра ўстану здаровы".

Але разбудзіла яго не сонца, бо хмары густа зацягнулі неба над Рыгай, а страшны крык соцень крумкачоў ды нейкая невядомая трывога.

…Узняў срэбныя павекі і ўбачыў на плошчы перад Домам людскі мурашнік. Чорныя постаці завіхаліся ля слупа.

…А над плошчай убачыў крумкачоў, што кружылі ў бурым небе. I неба было бурае, бо на плошчы раскладалі вогнішча. Чорныя людзі неслі да слупа сушняк, а ля слупа, прыкуты, стаяў Лат у сваім белым плашчы. Янтарныя валасы рассыпаліся па плячах, а янтарныя шалёныя вочы глядзелі ў бок дворыка, у якім не было — толькі пеўнік бачыў гэта — епіскапавай пляменніцы.

Пацягнуўся да ног Лата першы зыркі струмень агню. Але Лат маўчаў. Затое плакалі людзі, і пеўнік зноў адчуў нясцерпны боль.

Кружылі крумкачы.

Бедны пеўнік у трывозе замітусіўся на сваім прутку. Ён ведаў: срэбныя пеўнікі не лётаюць і не крычаць. Яны могуць толькі нячутна гаварыць паміж сабою. Але ж Лат, але ж гаспадар не крычаў, хоць агонь пачаў лізаць край ягонага плашча. I ў чым ён быў вінен, гаспадар? Ён жа не ўкусіў тае, у дворыку, ён проста дакрануўся да яе сваёй дзюбай.

I тады пеўнік шалёна таргануўся на шпілі і адчуў, як з болем выйшаў з ягонага цела востры пруток. Дзіва, але крылы ўзняліся ў паветра, ножкі напружыліся і адштурхнуліся ад спрадвечнага седала.

Пеўнік паляцеў.

Ён падаў у сваім палёце, і вырасталі, рабіліся ўсё бліжэй постаці людзей на плошчы.

Першым ударам крылаў ён збіў полымя, што падбіралася да ног Лата. Агонь лізаў пеўніка, але ён не адчуваў пакут: унутраны боль быў мацнейшы. I людзі крычалі, вітаючы пеўніка, а ён збіваў полымя, і такая сіла тады жыла ў ім, што ён сваёй мяккай срэбнай дзюбкай разрываў цвёрдыя сталёвыя ланцугі, быццам яны былі з паперы.

Ужо не было агню — толькі дым, ужо не было ланцугоў — толькі пашматаныя кавалкі іх, а ён у ярасці змагаўся з тым, чаго не існавала. I Лат, перш чым знікнуць у натоўпе, узяў пеўніка і высока падкінуў яго:

— Ляці!

I той паляцеў на сваё месца, цяжка, з натугай, штохвіліны зрываючыся, бо пеўні — а тым больш срэбныя — лётаюць дрэнна.

Варта не паспела схапіць яго, ён зноў апусціўся на сваё месца. А там яго ўжо ніхто не мог дастаць, бо шпіль Пятра быў такі высокі, што з яго было відаць усю Янтарную краіну…

Часам на яе абшарах пеўнік бачыў Лата: суровага, заўсёды гатовага да бітвы. Пеўнік не здзіўляўся, што гаспадар цяпер пасталеў. Ён і сам ужо быў не бліскучы, а закураны, і дзюбка ў яго была чырвоная, бо ён скрывавіў яе аб ланцугі. Лат і ён былі цяпер — пара. I таму, калі пеўнік бачыў, што да Лата крадзецца нечаканая бяда, ён голасна крычаў на ўсю краіну:

— Лат, кокерыке, Лат! Вораг з захаду!.. Кокерыке! Лат, вораг з поўначы!.. Кокерыке! Кокерыке!!!

I ворагі нічога не маглі зрабіць з ім.

Выгнаныя з латышскай зямлі, яны дзвесце год спадзяваліся адпомсціць, і ўрэшце гэта ім удалося, у сорак першым, калі яны падступалі да Рыгі. Трывожна крычаў пеўнік на шпілі Пятра — і вось праз многа год адзін з нашчадкаў епіскапа стрэліў па ім з гарматы. Снарад пацэліў у званіцу, і яна, палаючы, усім целам рухнула на зямлю разам з гарластым вестуном раніцы. У рыжскім музеі ёсць здымак: званіца падае ў агні, а ў неба ляціць палымяны пеўнік.