Уладзімір Караткевіч: Казкі Янтарнай краіны

Паміж латгальскімі азёрамі і Балтыйскім морам ляжыць Янтарная краіна.

I ўсё на гэтай зямлі мае янтарны колер.

I валасы ў людзей, і свежыя зрубы, і нават піва.

I вось у канцы мая, калі цвіце ружовы глог, мне нясцерпна захацелася ўбачыць гэтую краіну.

Калісьці ў казку адпраўляліся пехатою, але цяпер іншы час. Таму я паехаў у мінскі аэрапорт і там абмяняў некаторую колькасць грашовых знакаў на білет "Мінск — Рыга", у якім касірка акуратна прапісала маё прозвішча, забыўшыся чамусьці дапісаць, што мне трыццаць адзін год і што я нежанаты.

Гэтым яна зламысна і падступна сапсавала мне ўвесь палёт, бо я вёз з сабою вялікую ляльку, і сцюардэса, падобная ў сваім венчыку на каралеву Поўначы, глядзела на мяне коса. Але я не крыўдую, усё было цалкам заканамерна: папера ёсць папера.

I вось самалёт нёс і нёс мяне над зямлёю, і скора раскінулася перад вачыма мора. Гэта была Янтарная краіна.

З аэрадрома я імчуся на таксі паміж чысцюткімі і добрымі дамочкамі прадмесця на сустрэчу са стольным горадам Лаймы — Рыгай, другім маім сэрцам.

Вы не ведаеце Рыгі? У Рызе самыя лепшыя ўсмешкі, самыя паважныя рабочыя, што з незапомных часоў носяць знак сваёй цэхавай годнасці — шапкі з нізкім казырком; у Рызе самыя ветлівыя і спакойныя прахожыя і самыя цудоўныя дзеці на зямлі.

I гэтага яшчэ мала. Калі на тым свеце будуць важыць дрэнныя і добрыя якасці гарадоў, калі Лайма разам з сівенькім панам богам возьмуцца за Рыгу, — хай яны кінуць на залатую шалю маю бязмежную любоў да цябе, сіні горад Янтарнай краіны. I тады ўсе расчуляцца і заплачуць і накрыюць гэты горад крыштальным купалам заўсёды блакітнага неба, каб ніхто не насмеліўся дыхаць на яго, як не дыхаю я. А дзе-небудзь у прыстойным месцы нябесны гарсавет прыб'е мемарыяльную дошку з надпісам: "Гэты горад любіў Караткевіч…"

Тут, у гэтым горадзе, жыве самы лепшы мой сябар Геронім Стулпан. Ён паэт, а гэта азначае — узвей-вецер, свістун, вятрак… Чакайце, гэта яшчэ азначае — пакутнік, галернік і чалавек бяссонных начэй.

Чорт стаптаў не адны лапці, пакуль падабраў нас у пару, дзякуй яму за гэта. I мне добра ведаць, што ў мяне ёсць сябар — цяпер ужо да канца, добра глядзець у яго сінія і янтарныя вочы, добра пакепліваць з ягоных прыгод і патаемна ганарыцца ім.

I вось з ім, з гэтым добрым, цудоўным сябрам, мы выйшлі надвячоркам у стары горад.

Стары горад — гэта вузкія, пераплеценыя ў лабірынт вулачкі, высокія шэрыя дамы, у якіх колісь жыла, гандлявала, ела, піла, рагатала, як Гарганцюа, кпіла і кахала паўнакроўная старая Рыга. Дагэтуль з верхніх паверхаў — колішніх свірнаў і складаў — змеямі звісаюць перакінутыя цераз блокі канаты, на якіх падымалі ў склады тавар. Грыфельныя дамы, гладкі брук, крутыя дахі, мордачкі анёлаў на парталах — гэта старая Рыга.

У латышоў дрэнная фантазія. Упершыню я здагадаўся аб гэтым тут, па назвах вуліц. Не менш паловы вуліц старой Рыгі носяць назву Сарканас Гардэс. Як адрозніваюць іх самі латышы — гэта іх дзяржаўная і нацыянальная таямніца, бо гэтых вуліц — як пяску ў Рыжскім заліве. Вы выходзіце з дому, маючы цвёрды і варты ўсялякай ухвалы намер пагаліцца ў "фрызетаве" ля Парахавой вежы (там самыя ўважлівыя, прыязныя і адукаваныя цырульнікі ва ўсёй Латвіі), а потым пашпацыраваць па беразе Даўгавы. Здаецца, што можа быць лягчэй? Але так могуць разважаць толькі наіўныя людзі. Вы выходзіце з "фрызетавы", не ведаючы, што вуліца Сарканас Гардэс ужо закрыла сваю пастку. Можаце плакаць і маліцца, можаце абяцаць богу ніколі не курыць нічога, акрамя фіміяму для начальства, — нічога не паможа.

Вы пакідаеце надзейную плошчу, каб заглыбіцца ў завулкі… Вуліца Сарканас Гардэс… Вельмі добра! Адсюль трэба прайсці трохі далей, потым звярнуць направа, потым — налева… Стоп! Зноў вуліца Сарканас Гардэс… Другая… Пакідаеце за сабой метраў пяцьдзесят і выходзіце на вуліцу… Сарканас Гардэс… Трэцюю… Адчуваючы, што тут нешта не да ладу, ныраеце ў перпендыкулярна-радыяльную вулачку толькі для таго, каб праз пяць хвілін вынырнуць з яе на вуліцу… Сарканас Гардэс… Пасля гэтага заходу чалавек з гарадскімі нервамі звычайна кідаецца бегчы і выбягае на вуліцу… Сарканас Гардэс… Вы бежыцё і бежыцё, і паўсюль вас ветліва сустракае вуліца Сарканас Гардэс… Гэта як у страшным сне… I тады вы сядаеце на панель і пачынаеце жаласна і ціха клікаць маму…

…Калі я адчую набліжэнне смерці, я абавязкова пасялюся на вуліцы Сарканас Гардэс — і хай тады Касая пашукае мяне. Трасцу яна мяне знойдзе. А я буду пасмейвацца і пісаць усё новыя і новыя раманы…