Галіна Каржанеўская - Не можа быць

УНУЧКА. Пайду пашукаю. (Пайшла ў хату і хутка вярнулася.)

А яшчэ мама намовіла, каб ты ў лёгкае пераапрануўся, а я каб прасачыла. Давай, пераапранайся.

ДЗЕД. Ох, ох, спіна баліць... Сярэдзіна ные... Плячо круціць...

УНУЧКА. Хітры ты, дзядуля.

ДЗЕД. Жыццё ўсяму навучыць, унучачка. І хітрым быць, і злосным, і ліслівым...

УНУЧКА. Чакай... (Пабегла ў хату і вярнулася з белай кашуляй.)

Во, апрані.

ДЗЕД. А? Апрану, а як жа. Як аладкі з’ем. А ты бяжы сабе, бяжы...

УНУЧКА. Не пайду, пакуль не надзенеш. Праз цябе з мяне дзеці на вуліцы смяюцца.

ДЗЕД. Смяюцца? То ж не кепска. Кепска, калі плачуць... Маме скажы дзякуй. Бяжы.

Унучка пайшла. Дзед разглядае прынесеную кашулю, быццам думае – надзець ці не.

Ідуць два х л о п ц ы.

1-ы ХЛОПЕЦ (2-му). Паглядзі на дзеда. Ну як пудзіла ў гэтым кажусе. Хоць на агарод стаў!

ДЗЕД. А? Якое пудзіла? Які агарод? Ото як задам табе, галадранцу! (Размахвае кульбай.)

2-і ХЛОПЕЦ. Не гарачыся, дзед! Мы кажам: ці не пара табе кажух памяняць.

ДЗЕД. Не ваша справа! Мой кажух – мне і насіць. Такіх ва ўсёй ваколіцы няма.

1-ы ХЛОПЕЦ (з іроніяй). Што няма, то няма. Твая праўда!

ДЗЕД (буркліва). Ведаю я цяперашнюю моду. Зробяць стрынгаля і бегай, як кот з апечаным задам...

1-ы ХЛОПЕЦ (2-ому). Яшчэ заразу якую развядзе... Кажуць, у яго прусакоў – поўная хата.

2-і ХЛОПЕЦ. І чаму людзі так старое любяць, аджыўшае?

1-ы ХЛОПЕЦ. Бо новага баяцца.

Хлопцы адышліся, шэпчуцца.

1-ы ХЛОПЕЦ. А давай украдзем дзедаў кажух ды спалім.

2-і ХЛОПЕЦ. Як ты яго ўкрадзеш?

1-ы ХЛОПЕЦ. А так. Як засне, мы ціха падкрадземся, злаўчымся – і сцягнем.

2-і ХЛОПЕЦ. Згодзен.

1-ы ХЛОПЕЦ. Дай пяць! (Цісне руку таварыша.)

ВЯДУЧЫ. Выбралі хлопцы зручную часіну і завіталі неяк у дзедаву хату. Дзед Анісім моцна спаў на палацях – адпачываў пасля абеду. Але апраткі не зняў. Так шанаваў ён свой кажух, так з ім зжыўся.

Чуваць храп дзеда.

2-і ХЛОПЕЦ. Во дзіва: ён і спіць апрануты!

1-ы ХЛОПЕЦ. Паспрабуй цяпер зняць...

2-і ХЛОПЕЦ. А мы паціхеньку. (Асцярожна здымае з дзеда папружку.)

1-ы ХЛОПЕЦ. Хаця б не прачнуўся...

2-і ХЛОПЕЦ. Паднімецца дзед, а яго старой апраткі як не было!

1-ы ХЛОПЕЦ. Уяўляю: што пачнецца!.. (Смяюцца.)

ДЗЕД (прачнуўшыся). А? Хто тут? (Усхапіўся.) Людзі, ратуйце!

Злодзеі! (Агледзеўся.) А, гэта вы, гіцалі! Абармоты! А во вам!

Дзед замахваецца кульбай, хлопцы са смехам разбягаюцца.

Дзед гоніцца следам.

ВЯДУЧЫ. Толькі і паспелі хлопцы, што адзін рукаў адарваць. Бяда ў Анісіма: замахнулася моладзь на самае святое! Няўжо дзед задумаецца, няўжо паслухае людзей?

Дзед сядзіць ля хаты ў кажусе без аднаго рукава, прамень асвятляе яго сагнутую постаць.

ДЗЕД. Лёгка ім гаварыць: “Купі новы”. Прыдбай на базары новую аўчыну – раз. Знайдзі краўца, і не абы-якога – два. Гузікі, зноў жа... Тры. Прымеркі. А яшчэ як не падыдзе... Як фасон не спадабаецца... А тады бойся, каб не ўкралі. Не, адзін клопат з гэтымі абновамі. А тут – сваё, звыклае, роднае можна сказаць! Даражэнькі мой кажушок! Верны мой таварыш і спадарожнік!

Ідзе дзяўчына ў вышытай вопратцы, з доўгай касою.

Гэта В я с н а.

ВЯСНА. Дзень добры, дзед Анісім!

ДЗЕД. Ды які ён добры! Во, рукаў адарвалі гіцалі. (Прыгледзеўся.) А ты чыя будзеш?

ВЯСНА. І не сястра нікому, і не дачка, але ўсім людзям мілая.

ДЗЕД. А? Чамусь я раней цябе не бачыў.

ВЯСНА. Бо пад ногі глядзіш толькі. (Паўза.) Табе, дзядуля, не горача?

ДЗЕД. Скажаш яшчэ – горача! З дня на дзень пахаладнее.

Замаразкі пачнуцца.

ВЯСНА. І пачнуцца, як зімовую вопратку не здымеш. Ты ж лета пужаеш!

ДЗЕД. Ага, напужаеш яго... Кожны год у час прыходзіць.

ВЯСНА. Ты купіў бы сабе новую апратку, дзядуля. Латаны-пералатаны твой кажух, жывога месца не засталося.

ДЗЕД. І ты пра тое ж! Ідзі, красуня, сваёй дарогай, а мне трэба за справу брацца.

ВЯСНА. Не буду замінаць табе. Але напомню: пакуль ад старога не збавішся – новае не прыйдзе.

ДЗЕД (задумаўся). Як гэта?

ВЯСНА. А так. Месца для новага не будзе. Занятае яно. Ну, бывай, дзядуля! (Адыходзіць.)

ДЗЕД. Як завуць, дзяўчына?

ВЯСНА (зводдаль). Вясна! Вясна мяне завуць.

ДЗЕД. А? Якая вясна? У нашай вёсцы такіх няма. (Разглядае кажух.) Ай-яй-яй... Як згаварыліся ўсе! І чаго прысталі? Чаго ад мяне, старога, хочуць?

Выходзяць Вядучы і хлопцы.

ВЯДУЧЫ.

1-ы ХЛОПЕЦ.

Дзед упарты, як бязмен,

Над старым трасецца.

2-гі ХЛОПЕЦ.

Хто баіцца перамен,