Галіна Каржанеўская - Не можа быць

БАЦЬКА (смяецца). Што ты разумееш, малеча!

МАЧАХА. Падрасце – рассмакуецца…

БАЦЬКА (Юрку). Ну, пакажы, дзе твая мама?

ЮРКА. Мая мама па гасцінец пайшла і хутка вернецца.

БАЦЬКА (паказвае на Мачаху). Вось твая мама!

ЮРКА. Гэта не мама, а Параска Дзяцел, наша суседка.

БАЦЬКА. Не заві яе больш Параскай. Мамай заві! А то папружкі паспытаеш.

МАЧАХА. Бачыш, неслух які… Упоперак бацьку становіцца…

БАЦЬКА. Нічога, я яго навучу. Вось табе, вось! (Ганяецца за сынам з папружкай.)

ЮРКА. Параска яна, Параска, а не мама мая!.. (Уцякае.)

ВЯДУЧЫ. Так і рос ён – нялюбым, закінутым хлопчыкам, без ласкі і прывету. Бывае, і пакарміць яго забывалі. Падаўся неяк Юрка ў каморку.

У каморцы. На сцяне вісіць кумпяк. На паліцах – збанкі і кашолкі.

ЮРКА. Цёмна тут, як у склепе. Мышы скрабуцца… Што б гэта з’есці, пакуль нікога дома няма? А, ведаю! Тут стаяў збан з малаком. Адап’ю крышачку, ніхто і не заўважыць. Дзе ён, той збанок?

Юрка шукаў, шукаў збан, а потым незнарок скінуў яго з паліцы.

Збан разбіўся.

ЮРКА (паднімаючы чарапкі). Авой, разбіўся! І не хацеў, а шкоду зрабіў! Цяпер біць мяне будуць, у кут паставяць… Лепей зусім не выходзіць з гэтай каморкі. Пакуль агледзяцца…

Юрка кладзецца на паліцу і засынае.

ВЯДУЧЫ. І сніцца хлопчыку незвычайны сон, нібыта на небе хочуць разабрацца – вінаваты Юрка ці не.

А н ё л ы трубяць у трубы. Мудры Т в а р э ц па лесвіцы сыходзіць на зямлю. Мачаха стаіць з папружкай.

Юрка сцяўся і чакае пакарання, са страху закрыў твар рукамі.

За ўсім назіраюць Цётка Тэрэса і два а н ё л ы – перажываюць за хлопчыка.

ЮРКА. Што цяпер са мной будзе?..

ГОЛАС МАЦІ. Не бойся, сынку, я з табою!

МАЧАХА (Тварцу). Неслух ён, Божа! Робіць абы-што, лазіць абы- дзе. Бачыш, збан растоўк, ды яшчэ з малаком!

ТВАРЭЦ. Збан разбіў? З малаком? Ай-яй-яй…

ГОЛАС МАЦІ. Не хацеў ён! Незнарок разбіў, бо згаладаўся.

ТВАРЭЦ (урачыста). А мы зараз праверым, ці вінаваты гэты хлопчык. (Мачасе.) Параска, нясі сюды цэлы збан.

Мачаха тарабаніць вялізны збан.

Калі ён сапраўды вінаваты – застанецца ў гэтым збане, калі невінаваты – вылезе з яго.

Тварэц кідае Юрку ў збан. Анёлы спалохана ахнулі.

ЦЁТКА ТЭРЭСА. Бедны хлопчык!

МАЧАХА. Так яму і трэба.

1-ы АНЁЛ (лётаючы, зазірае ў збан). Глыбака… Мабыць, не вылезе.

2-і АНЁЛ. Думаю, выберацца. Паглядзіш, выберацца!

ТВАРЭЦ. Не замінайце, служкі мае нябесныя!

ЦЁТКА ТЭРЭСА. Хоць бы выбраўся… (Ціха плача.)

ГОЛАС МАЦІ. Не здавайся, дзіцятка маё! Я з табою!

Гучыць чуллівая мелодыя трубы. Усе напружана чакаюць.

Раптам са збану на крылцах вылятае Юрка.

Усеагульны ўздых палёгкі.

ЮРКА. Не вінаваты я!

АНЁЛЫ. Не вінаваты!

ГОЛАС МАЦІ. Не вінаваты!

ЦЁТКА ТЭРЭСА. Дзякуй Богу, апраўдалі!

Юрка скача на краёчку збана. Анёлы абдымаюцца ад радасці.

Тварэц з усмешкай закрывае заслону.

Дзейнічаюць:

ДУБ

САРОКА

СОЙКА

ГАЛКА

КРУМКАЧ

ДЗЯЦЕЛ

БУСЕЛ

БУСЛІХА

ВЯДУЧЫ

ВЯДУЧЫ. Пэўна не скажу, над якою рэчкаю векаваў магутны дуб: ці то над Нёманам, ці то над Свіслаччу. Ды гэта і не мяняе сутнасці справы. Важна тое, што год за годам над дуб навальвалалася старасць.

Лясная паляна. Вакол дуба сабраліся птушкі. С а р о к а гуляе з блішчустым ланцужком. С о й к а прыхарошваецца,

Г а л к а шэпчацца з В а р о н а й.

ГАЛКА (Вароне). Зірні, з чым наша Сарока гуляе... (Да Сарокі.)

Дзе ты ўзяла новую цацку?

САРОКА (загадкава). Знайшла.

ВАРОНА. Так мы табе і паверылі...

ДУБ (стогне). О-ох, о-ох...

ПТУШКІ. Дуб стогне. Што з ім? Што, што, што?

ДУБ. Старасць не радасць… І верхавіна ўжо лысець пачала, і галіны голыя ў небе свецяцца… Ох, жыццё маё гарапашнае…

САРОКА. Чуеце? Чуеце? Наш дуб старэе! Дуб старэе! Хутка, не тут кажучы, на дол небарака рухне.

СОЙКА. Такі быў магутны, такі моцны, жалудамі нас карміў – і на табе! Засыхае, бедненькі…

ГАЛКА. А як ваяваў з бурамі ды навальніцамі!

САРОКА. Так, так! Мы ўсе пад яго галінамі хаваліся.

Цяжка тупае стары згорблены К р у м к а ч з таўстою кнігаю пад пахай.

КРУМКАЧ. Ккруп… Ккруп… Ттруп…

САРОКА. Што ён кажа?

ПТУШКІ (разам). Што? Што ён сказаў? Труп?

ГАЛКА. А матачкі мае! Гэта ж крумкач варожыць, што скора наш дуб дуба дасць.

СОЙКА. І зусім не гэта хоча сказаць мудры прафесар. Ён проста дае параду, што хвораму дуб для папраўкі трэба круп.