Сяргей Грахоўскі - Дзве аповесці

— Ты ж не ведаеш яго, а гаворыш.

— I ведаць не хачу... I табе няма чаго на яго заглядацца,— секануў Казік.

«О, гэты мудрэй за бацьку»,— падумала Гэля. Яна адчула, што вось цяпер ужо нешта вырашыцца, нешта перавернецца ў доме i ў яе жыцці. Івана прагоняць... Тады i ёй тут не жыць. Лепш сысці куды вочы глядзяць. Можа, разам падацца ў які двор... Але ўсюды цяпер неспакойна: паны некуды ўцякаюць, астаюцца адны аканомы... I шкода пакідаць сваю хату, абжытую i цёплую; шкода маўклівай, зацюканай маці. Яна ж дачцэ дабра зычыць, толькі баіцца сказаць... От вярнуўся брат, радавацца трэба, а ёй горка: чужы ён нейкі, колкі i злосны.

Гэля разам з маткаю ставіла на стол міскі з квашанай капустаю, з гарачай сопкай бульбаю, кроіла ружовае сала i лусты хлеба з вялікага бохана, пасыпанага чарнушкаю.

Бацька ўнёс з сянец трошкі адпітую пляшку мікалаеўскай гарэлкі, паставіў на стол, маці выцерла фартухом дзве тоўстыя рубчастыя чаркі.

— Пастаўце сабе i Гэлі,—загадаў Казік.— За столькі гадоў усе разам сабраліся, не грэх i выпіць.

Гэля толькі дакранулася да беражка, скрывілася, заціснула рот рукою i паставіла чарку на стол.

— Выпі з братам, хай вас бог беражэ,— лагодна сказаў бацька. Казік зноў наліў сабе i бацьку, падняў чарку, утаропіўся ў сястру.

— Калі ж бо вельмі горкая,— скрывілася Гэля, але ўсё ж выпіла.

Доўга, чмякаючы, елі. Кожны думаў свае i маўчаў.

— Як стары Перагуд маецца? — ні з таго ні з сяго запытаў Казік.

— Лixa яго не бярэ. Онь i сёння два вазы пшаніцы напытляваў, трох парабкаў дзержыць, кароў штук з восем, а сам па кірмашах на стаенніках гарцуе,— не хаваючы зайздрасці, адказаў бацька.— Хлопца, кажуць, за золата з акопаў выбавіў, дачку ў Бабруйск у гімназію адправіў. Жыве-е i не шманае!

— Трэ было б i нам сваю хоць трохі павучыць,— нясмела азвалася старая,— а то толькі тры зімы i пахадзіла, можа б, які добры чалавек тады трапіўся.

— Хай бы ты на ўсё выстарчыла,— агрызнуўся Андрэй.— А добры чалавек i так знойдзецца. Не зломак жа, i пасагу дамо... і-і-і забудзе пра гэтага галадранца. Заўтра ж турну, каб i смуроду не было.

Гэля апусціла галаву i выскачыла ў сенцы.

— Праўду бацька кажа, воўк казе не таварыш. Бач ты, разумны які, на хутар аблізваецца, на гатовенькае. Мужык мужыком, а дурнейшых за сябе шукае,— абурыўся Казік.

— От тое ж i я кажу. Праўда, сынок, праўда,— бубнеў асалавелы Андрэй.

У рэўкоме было накурана i людна. За доўгім стадом сядзела чалавек дзесяць мужчын: хто ў світцы, хто ў кажушку, у салдацкіх папахах i ў авечых шапках. Мужчыны слінілі алоўкі i заскарузлымі пальцамі выводзілі ў вучнёўскіх сшытках літару за літарай, радок за радком.

Максім Ляўкоў дыктаваў ім дэкрэты аб зямлі i аб міры, а яны старанна пісалі слова ў слова.

— Пачакай, пачакай, як ты кажаш? — перапытваў немалады селянін, не ведаючы, як напісаць «дэмакратычны» i што гэта значыць. Максім паўтараў, тлумачыў i дыктаваў далей.

Калі скончылі, з пакойчыка старшыні выйшлі Салавей з Малаковічам. Аляксандр спыніўся пасярэдзіне зборні i загаварыў:

— Мужчыны, усе мы былі салдатамі i ведаем, што вайна адразу не канчаецца. Саветы хочуць міру, але i за мір трэба ваяваць з панамі, афіцэрамі, легіянерамі Доўбар-Мусніцкага. Корпус гэтага генерала стаў на абарону паноў, салдаты польскага корпуса раз'ехаліся па маёнтках i ахоўваюць ix, разганяюць рэўкомы, бунтуюць у Бабруйску i ў Жлобіне. Не сягоння-заўтра могуць прыйсці да нас. Што будзем рабіць? Га?

— Бараніцца. Што ж яшчэ? — за ўсіх спакойна адказаў Мануіл Кавалевіч.

— А чым? — зноў запытаў Салавей.

— Ты прынёс вінтоўку? Прынёс. А я, думает, дурнейшы. Так i кожны,— выгукнуў Тарас Пальцаў.

— Знойдзем! У каго дубальтоўка, у каго ламанка. Нешта ж прынясём.

— Можа, што i лепшае знойдзецца,— загулі мужчыны.

— Добра, калі разумееце, што трэба. А трэба нам зараз жа мець сваю самаахову, атрады Чырвонай гвардыі. У каго ёсць якая зброя, патроны, порах, можа, хто гранаты прыпас ці што іншае, заўтра зранку з усім, што маеце, каб былі ў воласці. Так усюды i людзям кажыце.

— А што рабіць тым, у каго няма? — запытаў канапаты хлопец.

— Трэба шукаць. Цапільнам з кулямётамі не паваюеш. Патрасем шляхту, ва ўрангелеўскіх пакоях пашукаем.

— На футарах i гармату знойдзеш. Засцянковыя шэршні запаслівыя,— пажартаваў нехта.

— Адным словам, таварышы, так: бараніць сваю ўладу, свае правы прыйдзецца самім. Рэўком цяпер становіцца i рэвалюцыйным штабам. Ваенным камісарам будзе от ён,— Салавей паказаў на Пракопа,— таварыш Малаковіч, камандзір — Анупрэй Драпеза. У кожным сяле будзе аддзяленне, узвод, а можа, i рота набярэцца. Усе жывуць дома, a калі трэба, па загаду, як па трывозе, выступаюць. Ясна?