Сяргей Грахоўскі - Суровая дабрата

Ужо ў 1959 годзе калгас «Партызанскі край» меў 8 мільёнаў прыбытку. Але гэта не задавальняла старшыню. Яго захаплялі новыя мары і планы, ён клапаціўся пра дабрабыт калгаснікаў і культуру сяла: будаваў новыя дамы, школы, дзіцячыя сады і яслі, а сам жыў у каморцы пры калгаснай канторы, уставаў да світання, клаўся апоўначы, не меў адпачынкаў і вывадных.

— Адкуль столькі сілы ў чалавека бярэцца? — дзівіліся калгаснікі, і сястра часта папракала:

— Хоць бы да мяне калі заскочыў гарачай капусты пасёрбаць, а то па сухой нішчымніцы жывеш.

— Няма калі расседжвацца, Марыля,— і ён выцягваў з палявой сумкі акраец хлеба, скрылёчак сала, садзіўся на ўзмежак і частаваў сястру.

Толькі воддаль здавалася, што сіле Каржа няма канца-краю. Начамі ныла сэрца, слабелі ногі, у галаве гула малатарня, а ў скроні стукалі малаточкі. Але не было калі прыслухоўвацца да ўсіх немачаў: новае світанне клікала ў поле, а дзень прыносіў сотні клопатаў і неадкладных спраў. Ён ніколі не скардзіўся на стому, нікому не казаў, як яму бывае цяжка. «Камандзір заўсёды павінен быць бадзёры і вясёлы. Я ж — камандзір палёў, і аперацыі тут бываюць не менш складаныя і адказныя, як на фронце»,— суцяшаў сябе Корж.

А раённае начальства ўсё часцей «спачувала» яму: «Папрацавалі вы, Васіль Захаравіч, самаахвярна, пара і пра сябе паклапаціцца. Няхай маладзейшыя пакруцяцца».

Прыемна, калі дбаюць пра цябе, але гэтыя клопаты і насцярожвалі Каржа: «Чым не дагадзіў? Праўда, бываю рэзкі. Падтакваць і лісліва ўсміхацца не ўмею. Магчыма, гатовенькае месца нехта ўпадабаў. Сем гадоў назад, калі было пуста і гола, ахвотнікаў не знаходзілася, а цяпер кожны ласы». Але часам і пярэчыў сабе: «Можа, і праўда, малады, энергічны старшыня зробіць больш і лепш? Пайсці на спакой, атрымліваць генеральскую пенсію, у піжаме і пантофлях сядзець на канапе ці забіваць у двары з пенсіянерамі «казла»? Не, спакой не для мяне!»

І ўсё ж... усё ж 11 сакавіка 1961 года вырашыў напісаць заяву Цэнтральнаму Камітэту Кампартыі Беларусі:

«Пасля бесперапыннай барацьбы за нашу Савецкую Радзіму, мне давялося апошнія сем гадоў працаваць у вельмі цяжкіх умовах старшынёй калгаса «Партызанскі край».

Гэта была палеская глухмень, бездараж, пяскі і балоты, народ галадаў.

Цяпер гэты край стаў непазнавальны: асушана, раскарчавана болей за 2 тысячы гектараў балот. Яны даюць высокія ўраджаі. Пабудаваны жывёлагадоўчыя фермы, электрыфікаваны і радыёфікаваны ўсе вёскі, тэлефанізаваны брыгады, пабудаваны каларыферныя сушылкі, механізавана апрацоўка льну і канапель, працуюць млын, піларама, цагельня ў Гоцну, два дызелі, 50 электраматораў, 12 трактараў, 5 камбайнаў, 16 аўтамашын. Калгас мае 2 тысячы галоў буйной рагатай жывёлы, 110 гектараў саду, пракладаюцца добрыя дарогі. Але, па вялікі жаль, мне ўжо 63 гады. Нястомная барацьба, нягоды і цяжкасці партызанскага жыцця падарвалі маё здароўе. Урачы даўно настойваюць, каб я пакінуў гэты цяжкі ўчастак работы.

Таму прашу Цэнтральны Камітэт падабраць на маё месца добрага, ініцыятыўнага работніка, хоць, шчыра кажучы, выказаць гэта мне вельмі цяжка.

В. К о р ж».

Калгасны сход расцягнуўся аж на два дні. Пра ўсё ўспаміналі аднавяскоўцы; што гадамі жыло ў сэрцы, выказвалі цяпер. Скупыя на пахвалу і падзякі сяляне прыгадалі сваё галоднае і лапцюжнае існаванне «за панскім часам», пакуты ў гады фашысцкай навалы, першыя пасляваенныя гады на папялішчах, радаваліся дастатку, у якім цяпер жыве іх «Партызанскі край».

— Не пакідай, Захаравіч, папрацуй яшчэ.

— Не рвіся, як раней, толькі камандуй, а мы твайго кожнага слова будзем слухацца,— упрошвалі калгаснікі.

Устаў заўсёды маўклівы Яўстаф Аляксеевіч Цуба і па праву старэйшага звярнуўся так, як некалі ў маладосці:

— Памятаеш, Васіль, кім былі мы да трыццаць дзевятага года? IIa куццю ў пана выпрошвалі жменю папцаку. На ўсю поласць было толькі 70 газніц, а Гахаючы, Чаланец, Груздава, Пузічы і Вейна сляпіліся пры лучыне. На сто душ прыпадала 8 пісьменных. Ды і то якія там былі грамацеі — замест крыжыкаў тры літары з кручком надрапаюць. Да бальніцы, як да таго бога, не дапнеш. А цяпер? Дзесяць школ, дзве бальніцы ў калгасе, сем клубаў, дзевяць магазінаў, электрыка не толькі людзям — парсюкам свеціць. На колішняй дрыгве пшаніца, як гай, шуміць. І ўсё гэта мы за некалькі гадоў нажылі. Ты думаеш, мы не ведаем тваіх бяссонных начэй? Ведаем, лічылі. Канца ім няма. А цяпер ты хочаш кінуць нас, як роднае дзіця, што выняньчыў сваімі рукамі? Адумайся, Васіль! Паслужы яшчэ сваім землякам, як служыў дагэтуль. Усе людзі,— ён абвёў рукою перапоўненую залу,— просяць цябе. Астанься, пабудзь яшчэ.