Сяргей Грахоўскі - Суровая дабрата

Фашысты звялі тысячы гектараў беларускіх лясоў. Клопатаў і спраў па аднаўленні зялёнага багацця Беларусі Васілю Захаравічу хапала больш, чым мог падняць адзін чалавек. Аднак, калі заставаўся сам-насам, адчуваў, што прагне больш напружанай, гарачай, неспакойнай работы, такой, каб самому бачыць яе плён.

Чамусьці часта снілася яму роднае Хорастава.

— Садзіць і вырошчваць лясы неабходна, але, перш за ўсё, трэба людзей накарміць хлебам, каб яны адчулі радасць жыцця, за якое так змагаліся,— часта гаварыў Васіль Захаравіч сваім сябрам. І думкі гэтыя не давалі яму спакою.

Вераснёўскі пленум Цэнтральнага Камітэта ў 1953 годзе крута павярнуў лёс генерала Каржа. Васіль Захаравіч папрасіў рэкамендаваць яго на пасаду старшыні калгаса ў роднай вёсцы.

У Хораставе Корж бываў часта: з гадамі родныя мясціны неадольна цягнуць да сябе чалавека. Да драбніц успамінаюцца сцежкі маленства, крынічка, з якое ўпершыню напіўся, хата, дзе пачуў матчыну калыханку, і заўсёды прыгадваецца журботная жніўная песня. Родныя палі і пералескі вярэдзілі душу Каржа ўспамінамі нядаўніх баёў. Там адзін час быў штаб яго злучэння, у Вскараве — партызанскі аэрадром, там — дарагія магілы яго баявых паплечнікаў і сяброў. А цяпер родзічы і землякі на папялішчах пачынаюць новае жыццё.

У кожны прыезд Васіля Захаравіча абступалі аднавяскоўцы. Адны адводзілі душу ўспамінамі, другія спадзяваліся на дапамогу і добрую параду генерала.

Але як тут памагчы? За вайну здзічэлі, зараслі свірэпаю і асотам палі, статак звялі амаль дашчэнту, на месцы вёсак тырчалі закураныя каміны. Трэба было ўсё пачынаць нанава. Ды і вопыту супольнага гаспадарання яшчэ не было ў землякоў: да восені 1939 года гнялі іх паны і асаднікі. Пасля вызвалення толькі пачалі прыглядацца ды прымяркоўвацца да новага жыцця — грымнула вайна.

Вось таму ледзь-ледзь наскрабалі па 5 цэнтнераў збожжа з гектара, 75 цэнтнераў бульбы і атрымлівалі па працадзень капейкі і грамы. А кожнаму трэба было будавацца, каб хутчэй вылезці з зямлянак, пара неяк ужо станавіцца на ногі. Вось і ляпілі хацінкі на папялішчах, хто ўдоўж, хто ўпоперак вуліцы, як выпадала. Абы лягчэй і зручней.

Раіў Васіль Захаравіч адбудоўваць вёску па адзіным плане, з разлікам на будучае, і дамы ставіць з размахам, каб і ўнукі дзякавалі. А землякі горка ўсміхаліся і разводзілі рукамі: «Які там размах, калі латкі на штанах». «Засек даўно падмецены, і во лапаць не падплецены»,— прыказкамі пярэчылі мужыкі, з якімі некалі разам гадаваўся і ваяваў генерал Корж.

І будаваліся, як выходзіла, абы хутчэй улезці пад страху. На полі і на фермах не ленаваліся, а працадзень як быў, так і аставаўся нішчымны.

Прыглядаўся Васіль Захаравіч і да кіраўнікоў гаспадаркі. Не было ў іх дальняга прыцэлу, мары, хоць невялічкага палёту. Падобна было, што яны толькі і думаюць, як перабіцца ад сяўбы да малацьбы, жылі клопатамі аднаго дня. Круціліся, абы спіхнуць чарговую кампанію ды абысціся без вымовы. А ў брыгадах былі працавітыя, сумленныя і адданыя людзі, учарашнія паплечнікі па барацьбе.

Хіба ж мог Корж пакінуць іх у такім становішчы, не падтрымаць, не дапамагчы?

Студзеньскія завірухі паперамяталі дарогі, захуталі сумётамі хацінкі, замуравалі іскрыстымі ўзорамі шыбы, прыбралі ў белыя карункі сады і пералескі.

У цесным школьным класе было людна, тлумна і горача, як у лазні. Спрэчкі ўздымаліся да вышэйшага градусу: калгаснікі гаварылі пра нізкія ўраджаі, папракалі нядбайных кіраўнікоў гаспадаркі, патрабавалі механізаваць і электрыфікаваць фермы.

Уважліва слухаў, а самае істотнае занатоўваў Васіль Захаравіч. Пасля перапынку старшыня сходу прачытаў просьбу таварыша Каржа прыняць яго ў члены арцелі. Воплескі заглушылі апошнія словы заявы. А прапанову абраць Васіля Захаравіча старшынёй калгаса сход сустрэў з радасцю і надзеяй.

Устаў, расчулены даверам і ўвагай землякоў, Корж.

— Дарагія таварышы, мілыя мае землякі, я спадзяюся, што вас не вельмі здзівіла, чаму я, генерал, намеснік міністра, вырашыў стаць калгаснікам і разам з вамі змагацца за ўздым нашай гаспадаркі. Я часта бываў у вас, жыў клопатамі калгаса, чым мог, дапамагаў, хоць фармальна і не быў членам арцелі. Я тут нарадзіўся і вырас, тут біўся з рознаю варожаю навалаччу за Савецкую ўладу, ведаю кожны загон і ўзмежак.

Дзякую вам, таварышы, за давер. Будзем разам працаваць, каб ажыццявіць пастанову вераснёўскага пленума ЦК КПСС, каб нам і дзяржаве нашай хапала хлеба і да хлеба, каб кожны дзень нам радасна жылося і працавалася.