Сяргей Грахоўскі - Суровая дабрата

У пачатку сакавіка 1942 года у Загалле з вострава Зыслаў прыехалі сакратар Мінскага падпольнага абкома партыі Васіль Іванавіч Казлоў, члены абкома Бондар, Бельскі, Мачульскі і камандзіры атрадаў.

На нарадзе Корж пазнаёміў камандзіраў з планам коннага рэйду:

— Два атрады пакідаем тут, у любанскіх лясах. Яны праводзяць звычайныя аперацыі, скоўваюць непрыяцеля і ствараюць уражанне стабільнасці нашых пазіцый. Атрады Камарова, Далідовіча і Розава размяшчаюцца па тры чалавекі на сані, запасаюцца фуражом, прадуктамі і ляснымі дарогамі праходзяць па Любанскім, Старобінскім і Чырвонаслабадскім раёнах,— ён схіліўся над картай.— Пройдзем вось праз гэтыя паселішчы Пінскай вобласці, у раёне вёскі Філіповічы праз Вераб'ёўскія лясы, наведаем Капыльскі і Трэскі раёны і паўз Старыя Дарогі вернемся сюды, на асноўную базу. Мэта нашага рэйду,— лаканічна тлумачыў Корж,— ліквідаваць варожыя гарнізоны ў вялікіх сёлах і ў самой Чырвонай Слабадзе. Каля Філіповіч неабходна знішчыць фашысцкія транспарты, якія ідуць на фронт. У кожным паселішчы па сваім шляху будзем праводзіць палітыка-выхаваўчую работу сярод насельніцтва. Я думаю, таварышы, гэты рэйд трэба лічыць не толькі стратэгічным, а і прапагандысцкім.

— Аглоблі стругаем, каб ад фашыстаў адбівацца? —« нехта з'едліва падкусіў Каржа.

Ён паблажліва ўсміхнуўся і спакойна адказаў:

— І дугамі таксама. Паспрабуй! Пабачыш, як добра выходзіць. Бяда, браце, што забыўся, з якога боку каня запрагаюць,— і, памаўчаўшы, спакойна растлумачыў, чаму ў такім рэйдзе неабходны «запасныя часткі», паведаміў, колькі яго атрад нарыхтаваў дуг і аглобляў.

— Ну і хітры ж мужык ты, Васіль Захаравіч. На тры аршыны пад сабою бачыш,— сказаў Розаў.

— Мужык і ёсць. Хорастаўскі. Дзеда майго, між іншым, «Мудрым» звалі. А я толькі яго ўнук.

За нарыхтоўку запасных дуг, аглобляў, гужоў і закрутак узяліся ўсе атрады.

У дзённіку ў гэтыя дні Васіль Захаравіч запісвае: «З 16 студзеня 42 г. па 10 лютага — разведка ў розныя канцы. Набываем харчаванне і забяспечваемся транспартам».

Пасля некалькіх запісаў пра баявыя дзеянні асобных груп, камандзір занатоўвае зноў: «З 16/ІІ па 20/ІІ — разведка. Набыццё харчу сабе і коням».

Карацейшых запісаў быць не можа. Напружаны лаканізм сведчыць, наколькі быў заняты камандзір, колькі хваляванняў, турбот, бяссонных начэй, душэўнага і фізічнага напалу крыецца за адным кароткім словам «разведка».

Разведка вялася на ўсіх дарогах будучага рэйду, з вёскамі наладжвалася самая цесная сувязь — кожны разведчык дасканала ведаў свой аб'ект, меў надзейных людзей у кожным паселішчы.

Васіль Захаравіч сам падбіраў, сам рыхтаваў, маскаваў разведчыкаў, прыдумляў ім надзейныя легенды, забяспечваў бездакорнымі дакументамі. Першы сустракаў сваіх адважных хлопцаў і выпытваў усё да самых драбніц.

Перад такім рэйдам трэба ведаць усё.

У канцы лютага камандзіры яшчэ раз абмеркавалі маршрут і ўсе дэталі дзёрзкага паходу па варожых тылах.

Камандаваць рэйдам было даручана яго ініцыятаpy — Васілю Захаравічу. Калону адкрываў яго атрад, за ім ішоў атрад Розава, замыкаў атрад Далідовіча.

Васіль Захаравіч яшчэ раз праверыў усе дэталі, і ў пачатку сакавіка з любанскіх балот выехала каля 300 саней. На кожных санях сядзела тры ўзброеныя партызаны. Развалкі былі напакаваны сенам, у перадку ляжаў мех аўса, запас харчавання, разлічаны на ўвесь рэйд. Ехалі ноччу, ляснымі дарогамі. Паперадзе коннікі вялі разведку і накіроўвалі калону, сачылі, каб ніхто не збіўся з маршруту і не збочыў на якую-небудзь лясную прасеку або дарожку. Усё прадугледзеў Корж: «Бывае, задрэмле фурман, адстане, а конь зверне ўбок і павядзе за сабою астатніх куды-небудзь на вароягуго засаду».

Выехаўшы на ўзлессе, камандзір спыняўся, праз бінокль углядаўся у наваколле, сачыў, што робіцца ў суседніх вёсках. Сустракаўся які-небудзь дзядзька з сенам або з дровамі,— цікавіўся, дзе стаяць гарнізоны, колькі ў вёсцы гітлераўцаў, дапытваўся, ў каго яны кватаруюць, чым узброены. Прасіў перачакаць, пакуль праедуць партызаны, каб не замінаць ім. Звычайна казаў:

— Прыедзеш пасля нас. А часам спытаюць, адкажаш: «Бачыць не бачыў, чуць не чуў».

І нечакана ўрывалася на вясковую вуліцу конная партызанская армія, займала ўсе выхады, абязбройвала паліцаяў і здраднікаў — ніхто не адважваўся супраціўляцца такой сіле. Тыя, што пад прымусам трапілі ў паліцыю, малілі літасці, зрывалі агідныя павязкі і прасіліся ў атрад. Іншых выпорвалі з свіронкаў, сцягвалі з гарышчаў. Судзілі іх самі аднавяскоўцы, расказвалі пра ўсе грахі і злачынствы здраднікаў.