Леанід Дранько-Майсюк - Тут

Выключнае становішча, адчутае ў сабе, прыводзіць да ўнутранай гармоніі, што адпавядае Бібліі. А выключнае становішча, створанае вакол сябе,— гэта ўжо шлях да бяды, і ён больш адпаведны пазнейшай літаратуры.

I Талстой у «Анне Карэнінай», і Блок. асабліва ў вершы «На чыгунцы», былі псіхалагічна прыгнечаны трагічнасцю таго становішча, якое стварылі іхнія гераіні вакол сябе...

Майстар быў упэўнены, што жанчына, якую ніхто не кахаў і якая за ўсё сваё жыццё не атрымала ніводнага любоўнага пісьма, менш за ўсё магла стаць гераіняй твораў Талстога і Блока. Яна сама была творцай і праз сваю пакутную выключнасць магла б стаць першай евангелісткай.

Майстар марыў пра яе партрэт.

Ён шукаў тую жанчыну ў кожнай беларусцы, у кожнай яўрэйцы і польцы. У любой каплічцы бачылася яе постаць і нават на пяці злотых, выпадкова знойдзеных у вулічным пыле, яснеў яе тонкі профіль.

Пра Міхала Небу і пра давераснёўскую Польшчу я патроху распытваў у старых людзей. Яны ахвотна расказвалі як «тоды було» і «шчо тоды робілос» і як Міхал усё гэта фатаграфаваў; як ён вандраваў са сваім апаратам па ўсёй давыд-гарадоцкай акрузе і як нічога не міналася ягонай увагі — кірмашы, крамы, цэрквы, салдацкія кашары, школы, гарынскае разводдзе, пахаванні і нават пажары. Я слухаў з удзячнасцю гэтыя расказы, уяўляючы паэтычную постаць фоталетапісца, местачкоў-ца-працаўніка, і разам з тым баяўся той катэгарычнай зададзенасці, на якую, на жаль, багатая памяць старых людзей. Кожны з маіх суразмоўнікаў лічыў, што толькі ён ведае ўсё пра той час і як ён расказвае, так трэба й пісаць.

I вось пасля кожнай такой бяседы я ўсё больш і больш пераконваўся, што акрамя жывых гутарак неабходна вывучаць дакументы. Няхай сабе і самыя нязначныя, як згаданая ўжо książka meldunkowa. Некалькі такіх «нязначных» дакументаў паказаў мне ў сваім калгасным музеі Уладзімір Якаўлевіч Куст [ 8 8 Старшыня калгаса «17 верасня» Столінскага раёна. ].

Я радаваўся, калі да мяне траплялі ацалелыя колішнія паперы, нават выпадковыя шматкі з фрагментамі запісаў. На адным з іх. што даволі цікава, komisja egzaminacyjna mistrzowska паведамляла вяльможнаму пану Міхалу Небу. калі і дзе адбудзецца экзамен па спецыяльнасці фатаграфічнай.

Буйны звон чуўся ў хаце і рассыпаўся па доле, калі з дзіцячых рук нечакана выпадала торба з цяжкімі злотымі. Віхурылася мноства профіляў Пілсудскага. з якіх паволі выкладвалася на надлозе мазаіка даваеннай Польшчы.

Каб была патрэба ствараць мазаічныя арнаменты з колішняй паперы, то пад рукой мелася даволі наказаў платнічых, гмінных і павятовых паведамленняў, квітоў з чырвонай круглай пячаткай пажарнай стражы і ўсялякіх купчых умоў.

I па сённяшні дзень іх могуць паказаць вам у нашым краі. Яны найбольш захаваліся, бо іх найбольш пільнавалі ад агню і чужога вока. Паперы ўсё ж тычыліся грошай, заплачаных або заробленых. таму і ашчаджаліся як грошы.

У мове маёй маці паблісквае залаты пясок паланізмаў. Пра што яна ні гаворыць, у кожным выразе чуюцца ўсе гэтыя «опініі», «скуткі», «тэчкі», «турэпкі». «плецакі» і «вуцечкі», ад якіх, здаецца, большае ў гародзе кветак, а над імі пчол.

Мала сказаць, што гэта незвычайная мова, дыялектны кветнік, вечары і ранкі майго дзяцінства. Гэта тая музыка, паслухаўшы якую, адчуваеш сябе творцам. Богам, калі рукам патрэбна гліна, а розуму яснасць.

Два гады я не чуў гэтую мову, калі служыў у войску. Вярнуўшыся, я да ўсяго быў гатовы — да слёз, да неверагодных пытанняў, нават да неразумення. Але я не падрыхтаваўся да самага простага — спакойна без узрушэння, якое ў гэтым выпадку вельмі блізкае да экзальтацыі, пачуць першыя словы, нават першыя гукі матчынай гаворкі. Яны мяне ашаламілі, ператварылі ў тое шчаслівае дзіця, якое само дайшло да разумення, што сонца не памірае, а толькі заходзіць. Мусіць, тое ж сталася і з Тувімам, калі ў Бразіліі ён нечакана праз доўгі час эміграцыі пачуў польскую мову на адной з вулак Рыо.

Міхал Неба любіў фатаграфаваць вуліцу Касцюшкі, галоўную вуліцу мястэчка, на якой стаяў дамок майго прадзеда. На фотаздымках засталіся шэрыя, непаголеныя твары брукароў, што ў 30-я гады замасцілі вуліцу шасцікантовы-мі плітамі. I па тым і па сённяшнім часе «польскі брук», як называюць яго ў нас,— цудоўны ўзор дарожнага будаўніцтва. У ягоным трывалым існаванні маецца адкрыты папрок нашаму бруку, асабліва вясковым дарогам і вуліцам.

Зрэшты, не варта ганіць сённяшніх брукароў, не яны тут вінаваты, а сістэма аплаты іхняе працы. Ім не плацяць за якасную ўкладку, а толькі за колькасць пагонных метраў. А колішнім брукарам плацілі за якасць, таму й не адным толькі колам утульна на «польскім бруку», утульна нават босай дзіцячай ножцы.