Леанід Дранько-Майсюк - Тут

Неяк у бляшанай скрынцы, у якой мая баба Прося хавае розныя патрэбныя і непатрэбныя паперы, я знайшоў польскую дамавую кнігу. Ведаючы пра маю цікавасць да ўсяго колішняга, баба Прося аддала мне гэты дакумент. Ужо ў Мінску, раз-пораз зазіраючы ў польскі слоўнік, пачаў я расшыфроўваць зжаўцелыя старонкі książki meldunkowej.

Яна была выпісана ў 1922 годзе на імя майго прадзеда Нічыпорка Максіма Мікалаеві-ча, уладалmyіка дома № 48 на вуліцы Касцюшкі. Вывучаючы książku я раптам адкрыў для сябе, што ён, Максім Мікалаевіч, славуты на ўсю акругу бондар, зусім не ведаў граматы. У графе Podpis właściciela domu дадзена ад рукі тлумачэнне: za niepiśmiennego Nicziporko podpisał się і пастаўлены чужы подпіс. Па ўсім відаць. што распісаўся ўжэнднік, які выпісваў кнігу, бо і ўсе наступныя старонкі акуратна запоўнены тым жа почыркам.

Што ж, цікава, павінен адчуць літаратар з літінстытуцкай адукацыяй, даведаўшыся, што ягоны прадзед быў непісьменны?

Пачуццё няёмкасці або, кажучы школьнай мовай, пачуццё крыўды на сацыяльную несправядлівасць? А можа, з усяго глтага вырастае і нейкая «абразлівая» сімволіка — за непісьменнага ж беларуса распісаўся пісьменны паляк?..

Відаць, ні першае, ні другое, ні трэцяе. Я сябе проста адчуў вінаватым, бо ў душы, як кавалак лёду, варухнулася зайздрасць да прадзеда. Звычайная, брыдзенькая зайздрасць, наркатычнае ўздзеянне якой не заўсёды лёгка пераадолець.

Так, ён быў непісьменны, але ён быў майстрам, і на ягоныя бочкі і цэбры малілася кожная гаспадыня. А я вось пісьменны, у дзень спісваю па некалькі старонак, але ці майстар я?

Дзяцінства маё прайшло сярод майстроў, і сам феномен мінулага часу, я ўпэўнены, не спасцігальны без іхніх канкрэтных вобразаў, а таксама без пошуку ў сваёй душы таго, што называецца ўласным майстэрствам.

Я не вытрымаў выпрабаванне мінулым, вывучаючы старонкі колішняй дамавой кнігі. З ценем нядобрага параўнання я пазайздросціў роднаму па крыві чалавеку. Спадзяюся на ўласную вытрымку, згадваючы іншага майстра, чужога мне Міхала Небу, які таксама жыў тады — «за польскім часам» і быў адзіным у нашым мястэчку фатографам.

Не, ён быў не проста «фатаграфаваль-шчык» — прашу ўвагі... зараз выляціць «птушачка»... гатова.— ён быў паэтам у сваім рамястве і філосафам. Без удумлівай фантазіі пра такога чалавека не раскажаш. А фантазія, вядома, узвышае над будзённасцю і нават самы нязвыклы матэрыял робіць зразумела блізкім.

Дык няхай нязвыклае робіцца блізкім, хай дапаможа мне анёл згоды — самае пэўнае ўнасабленне ўдумлівай фантазіі.

У пошуме анёлавых крылаў чыстым золатам пабліскваюць сасновыя стружкі. I дасюль жывуць у тым пошуме смалістыя галасы сталяроў, чуецца наструнены шоргат лёгкіх гэблікаў. На варштатах нараджаліся знакі сонца — першыя помнікі анёлу згоды. I ці захаваўся б у памяці дзень ці хоць бы год, калі гэта пачалося, каб пе діастацтва Міхала Небы? Відаць, што не. А вось на адным з фота дата захавалася. Пасля пячаткі Foto M. Niebo. Dawidgródek ul. Słowackiego маецца пазначаны алоўкам год — 1938-мы. А на самой фатаграфіі акурат паэтычны эцюд — на высокіх драбінах стаіць давыдгарадчук і мацуе да шчыта прамяністага анёла.

Мусіць, шкодзіць мне трохі ідэалізацыя даўняга, бо абрысы мінулага ўяўляюцца серабрыста-воблачнымі і трохі пахіленымі долу, як сівая галава майго бацькі. Зрокава тыя абрысы прыйшлі да мяне якраз са спавядальна-пранікнёных фотаздымкаў Міхала Небы.

Аднойчы я ўбачыў тыя фотаздымкі...

Пад высокім шкляным дахам майстэрні яны, высыпаныя з куфра, вынятыя з розных прыстолкаў і шуфляд, ляжалі проста на падлозе ўперамешку з тамамі рускай і польскай класікі і пагрызенай пацукамі бібліяй.

Майстар памёр.

Гаспадаром у ягоны дом па лініі блізкага сваяцтва прыйшоў мой сябар,— як і ў дзяцінстве, уважліва-сур'ёзны Валодзя Вінаградаў.

Ён сказаў мне: «Усё, што падабаецца, бяры, а то можа прапасці».

Фотаздымкаў было мноства, цэлая гара пялёсткаў з кветкі гісторыі. Яны пахавалі пад сабой вялізарную сцябліну, з якой, нібы варожачы на каханне, паволі абрываў іх час. Тую кветку ўваскрасіць ужо немагчыма. Яна засохла, пакінуўшы нам здымкі-пялёсткі з выразнымі на іх адбіткамі былога.

Вось яно, тое былое, непадзельнае на значнае і нязначнае. Усё яно — мінулая музыка, якую можна бачыць. Аскетычныя, амаль скульптурныя твары маіх землякоў, графічна-строгія з запаленымі свечкамі кампазіцыі пахаванняў і вяселляў, не абцяжараныя лішнімі эмоцыямі абліччы вайскоўцаў, твары яўрэяў і цыганоў — так, усё гэта музыка, незапісаная на нотную паперу.