Леанід Дранько-Майсюк: Паэтаграфічны раман

3 лютага 2001

(«Літаратура і мастацтва»

27 ліпеня 2001, № 30)

Месца нараджэння мае большы сэнсавы знак, чым год нараджэння, і таму Віфлеем велічнейшы за год нулявы, а, скажам, Вязынка — за 1882 год.

Месца нараджэння пераважна дамінуе над народжанымі ў яго межах людзьмі.

Зрэдку яно роўнае ім (прыклад: Фларэнцыя і Дантэ).

А часам ягоны маштаб зусім сціплы, і яно тады несувымернае з асобай народжанага: як той жа Віфлеем з Ісусам Хрыстом ці як тая ж Вязынка з Янкам Купалам.

У маім выпадку вяршэнства месца нараджэння відавочнае, бо год майго з'яўлення на свет, 1957-мы, гэтак жа небагата што значыць у параўнанні з Давыд-Гарадком, як небагата што значу і сам я ў параўнанні з тым жа Давыд-Гарадком.

* * *

Так, маё жыццё пачалося на Гарыні ў Гарадку Давыдавым, і не нейкая там запамінальная дата, гістарычная падзея, прыватнае здарэнне ці букет пачуццяў, а менавіта сам Давыд-Гарадок стаў маёй першароднай тэмай.

З дзяцінства геаграфічныя вобразы ўспрымаліся мною як вобразы творчыя, таму пазнейшыя мае тэксты — гэта перш за ўсё вынік шчаслівай геаграфіі.

Трэба сказаць, што Давыд-Гарадок у сваёй абсалютнай прасторы не ўвайшоў у мае кнігі,— і не мог, вядома, увайсці.

Мы любім неба, аднак жа ўсяго неба не бачым.

Але калі ў маіх кнігах і ёсць нешта ад лірычнай цярплівасці (да слова сказаць, не люблю лірычнае буянства!), то цярплівасць гэтая цалкам давыд-гарадоцкая...

* * *

Я гадаваўся паблізу рэк і рачулак, ад якіх мяне, як ад вялікай небяспекі, напачатку абачліва асцерагалі.

Прычына была звычайная — я, адно дзіця ў сям'і, аднойчы ледзьве не ўтапіўся.

Выратавала маці.

Пазней знаёмая цыганка за кошык бульбы наваражыла ёй:

— Любачка, сын твой мусіць баяцца вады...

I вось гадоў да дванаццаці мяне й палохалі гэтай страшнай пачвараю — «Вадой».

Ды я асабліва не палохаўся і нават не засмучаўся, што іншым дзецям дазвалялася бываць каля глыбокай вады, а мне — не давалі там быць.

Не выходзячы за хортку [ 1 1 Хортка - веснічкі. ], я знайшоў сабе суцяшальны занятак у сваім двары: натхнёна пералічваў найменні давыд-гарадоцкіх рэк.

Я нібыта марыў уголас, марудна вымаўляючы: «Прыпяць, Вятліца, Сешка, Старык, Лукі, Копанец, Рубэлле, Язда, Молака, Касерка, Вірок, Саманюкоў Роў, Бутня, Чартарыя (яна ж — Няволя, і яна ж — Няпраўда).

А яшчэ я шаптаў: «Возера Чаква... Возера Воўчэ...»

Я называў самому сабе імёны жывых і мёртвых рэк і азёраў, і яны, гэтыя імёны, гучалі таямніча і адначасова проста, і самай блізкай па гучанні была, вядома ж, Гарынь...

* * *

Гарынь, — калі падрос і займеў ад бацькоў большую свабоду,— вабіла наймацней.

Плаваць або лавіць рыбу я не любіў; любіў стаяць і с л у х а ц ь.

Стаяць жа на гарынскім беразе і слухаць — асалода найвялікшая.

Асабліва тады, калі цябе ніхто не бачыць, і ты адчуваеш гэта, што цябе ніхто не бачыць.

А раз так, то цябе быццам і няма, а ёсць толькі твой слых, і ёсць паблізу жнівеньскія гароды і неўгамонныя крычкі [ 2 2 Крычкі — малыя рачныя чайкі. ]...

— Учора такая швайка [ 3 3 Швайка — шчупак. ] таўканула [ 4 4 Таўканула — узялася, клюнула. ], але каб жа яна галавой налажыла!

Раптоўны гудат пяцісільнай «Стралы» [ 5 5 «Страла» — лодачны матор. ] заглушае далейшыя словы засмучанага вудара, і табе ўжо не ўцяміць, што ж такога паганага зрабіла яму гэтая гарынская швайка.

Грыміць ланцуг — нехта збіраецца плысці, адмыкае дуба; раскоціста гупае ясеневы пранік — у бліжэйшым двары на разасланым радне аббіваюць сухую мяцёлу і курортнікі [ 6 6 Мяцёла, курортнікі – давыд-гарадоцкія назвы кветак. ]; пад навіссю густога лазняку, драбнаватае лісце якога ўжо кранута восеньскай жоўцю, куры дзяўбуць нерухомага рака; на паверхню вады выскоквае — скідаецца, як кажуць вудары, — ладная рыба; ніяк не можа прыбіцца да берага буслінае пяро.

* * *

Гэтай парою флёксы, бяссмертнікі, астры, сальвія, цынія і петунія ўсё яшчэ прывабныя, а коўрыкі, валошка і шольсія ўжо змарнелі.

I як тут не зразумець, што толькі кветкі — і найперш кветкі над Гарынню — могуць найрадней пераканаць: белае — не зусім белае, а чырвонае — не зусім чырвонае...

* * *

Гэтак жа, як назвы рэк і азерау, мяне краналі і назвы тых кветак (менавіта назвы, а не самі кветкі!), тых красак, што кожнага году квітнелі (і квітнеюць) вакол хаты на нашым пляцы.

Асабліва падабалася ўслед за маці праказваць: кампанула, кларкія, меліса, календула, лемезія, аквілегія, вербена, алісум, малопія, ібірыс, мальва, пірэтрум, гадэцыя, ляўконія, бальзаміна, хрызантэмы, радзіолусы, маёры...