Масей Седнев - Раман Корзюк (на белорусском языке)

Масей Сяднёў

Раман Корзюк

Раман

Доктару фiлязофскiх навукаў, прафэсаруБарысу Ўладзiмiравiчу Кiту прысьвячаю

АД АЎТАРА

Кнiга гэтая пачалася даўно - 27 год таму, калi, пачынаючы яе, я думаў напiсаць чытэльную кнiжку, даць у рукi беларускага чытача твор, якi-б зацiкавiў яго, як сваёй тэмай, сваёй матэрыяй, гэтак i сваiмi сюжэтна-фабульнымi калiзiямi, без асаблiвых прэтэнзiяў на вялiкую лiтаратуру. Праўда, не захаваю - я хацеў напiсаць твор, якi вызначаўся-б пэўнай ступеняй культуры - культурай мовы, стылю, iнтэлектуальным узроўнем галоўных пэрсанажаў: у рамане дзеюць не сяляне ў традыцыйным разуменьнi гэтага паняцьця, а iнтэлiгенты. Iншая рэч, цi яны, атрымалiся гэткiмi. Урэшце, я хацеў напiсаць твор, якога ня могуць тымчасам, напiсаць беларускiя пiсьменьнiкi там. Кожнаму разьдзелу ў творы я iмкнуўся надаць самастойны, сюжэтна завершаны, характар з мэтай - трымаць увесь час чытача ў напружаньнi, выклiкаць у яго зацiкаўленьне творам.

Нягледзячы на гэткую, здавалася-б, сплянаванасьць твору, на ягоны рацыянальны пачатак, пiсаўся ён, хоць i з перапынкамi, адносна лёгка, iнтуiтыўна, як-бы сам па сабе. Аднак гэта ня выключала часамi ўпартай, мазолiстай працы, над выбарам слова, дэталi, фармулёўкi. Але гэта ўжо споведзь i можа тутака непатрэбная. Наогул-жа, часу працаваць над творам у мяне было вельмi мала, сiлаў - яшчэ менш, i я ня раз сьхiльны быў пакiнуць сваю задуму напiсаць празаiчны, твор. Напiсаць верш я мог i ў памяцi, стоячы за тым цi iншым варштатам на фабрыцы. Але ня тое з прозай. I толькi заахвочваньнi з боку некаторых нашых лiтаратараў, у прыватнасьцi з боку рэдактара часопiсу "Конаднi", у якiм былi надрукаваныя першыя разьдзелы, раману, сьхiлялi мяне брацца за свой даробак зноў. Напрыклад, рэдактар суцяшаў мяне: "Працуй, выходзiць добра, патрапляеш бiць, як у капеечку". I я стараўся "бiць". Як скончылi сваё iснаваньне "Конаднi", друкаваньне раману - часткамi, як толькi яны выходзiлi з-пад пяра - працягвалася ў газэце "Бацькаўшчына" з зазначэньнем, "працяг будзе". Гэта мяне падганяла, змушала "працягваць". Ды скончылася й "Бацькаўшчына" i я надоўга пакiнуў сваё тварэньне - 17 год ня браўся за яго, пакуль iншы наш вядомы, лiтаратар не пераканаў мяне ў мэтазгоднасьцi завяршыць твор. Ён мiж iншага пiсаў: "Хоць друкаваньне гэтага раману не закончанае яшчэ, але мяркуючы, паводля надрукаваных ужо разьдзелаў, гэта твор шырокамаштабны, з глыбока ахарактарызаванымi пэрсанажамi, удумлiвым аналiзам тэорыi i практыкi НКВД у змаганьнi з гэтак званым беларускiм нацыянальным дэмакратызмам ("нацдэмаўшчынай", М.С.) у савецкай Беларусi... было-б вельмi пажадана, каб раман быў... даведзены да канца й надрукаваны".

Гэткая вось гiсторыя напiсаньня раману, даведзенага ўжо цяпер да канца й надрукаванага.

Пра што-ж - сьцiсьлей - гэтая кнiжка? Як сказана ў вышэй пададзенай цытаце, - усё пра той-жа беларускi нацыяналiзм, пра "нацдэмаўшчыну" i пра "нацдэмаў", пра змаганьне з iмi савецкiх органаў бясьпекi. Або можа больш дакладней - пра пошукi беларускай моладзяй, у прыватнасьцi студэнцкай моладзяй 30 гадоў свае, нацыянальнай Беларусi, пра трагiзм гэтых пошукаў. У аснову твору пакладзены ня толькi асабiсты вопыт аўтара, але ўзяты на ўвагу i вопыт беларускай нацыянальнай iнтэлiгенцыi ў цэласьцi, што сталася ахвярай чыстак, праводжаных НКВД падчас змаганьня з гэтак званым "буржуазным нацыяналiзмам", што быў абвешчаны савецкiмi партыйнымi iдэёлагамi ў 30-х гадох "галоўнай небясьпекай" для цэласьцi савецкай iмпэрыi. Амаль усе пэрсанажы твору - гэта канкрэтныя, ня выдуманыя людзi з iхнымi сапраўднымi прозьвiшчамi. Я толькi трансфармаваў iх у вобразы, каб яны ажылi для чытача нанова. Апрача студэнтаў, настаўнiкаў, пiсьменьнiкаў, паэтаў, мастакоў, у кнiзе фiгуруюць ведамыя беларускiя дзяржаўныя дзеячы, палiтыкi, вучоныя, уключна з мiнiстрам былога ўраду Беларускай Народнай Рэспублiкi (БНР). У кнiзе засяроджана ўвага на допытах "нацдэмаў" у НКВД i на iхных паказаньнях. Выведзены вобраз "тэарэтыка" ў беларускiм пытаньнi, што каб наладзiць адкрыты працэс "нацдэмаў" шукаў усюды адпаведных для працэсу "мадэляў", апрацоўваў iх, карыстаючыся самымi неверагоднымi мэтадамi. Сцэны гэтых "апрацовак" у рамане - самыя жудасныя. Патугi НКВД стварыць ува ўсебеларускiм маштабе нацдэмаўскую арганiзацыю, што нiбыта стаўляла сваёй мэтай адзьдзяленьне Беларусi ад Саюзу, набываюць часта ў рамане рысы гратэску i пародыi.

Сьведамы заганаў i недахопаў свайго твору, я аддаю яго на суд чытачу iз страхам Божым. Асобна хачу тут зазначыць, што выхадам гэтай сваёй кнiгi я забавязаны доктару Барысу Кiту. Прафэсар Кiт, разглядаючы гэты твор, як унiкальны ў беларускай лiтаратуры, з гiстарычным значэньнем, паставiўся да яго энтузiястычна, зрабiў захады для ажыцьцяўленьня ягонага выданьня друкам.