Аляксей Карпюк - Белая Дама - Аповесці

Акамянее, бы ў рот вады набраўшы, і чэрнь. Апамятаў-шыся, дзікі і басаногі натоўп рынецца на злом галавы грэбацца ў попеле. Пачне вугалькі перабіраць старанна ды — надарэмна, бо ўсе мае кляйноты парай і дымам у Неба зыдуць!

Эх і грызціся стануць у бяссільнай злосці, бы тыя сабакі, якія костку ўнюхалі, а яна ім не дасталася. Во так вам і трэба! Бо спаліць вы мяне можаце. I пасячы цела на кавалкі. Але ж ніколі не падпарадкуеце маю душу, амін!

Чорны аксаміт ды ўсё астатняе дабудзе праз Фрасанюкову панамар. Яму ўсё дакладна расталкую, няхай толькі з'явіцца. На непрадбачаныя выдаткі маю яшчэ, дзякуй богу, столькі, што і не адная князёўна можа мне пазайздросціць — хіба дарам прайшла я праз Рым, Крым ды медныя трубы? Няшчасную ахвяру злавілі!

Я вам не з галадраных манашак, каторыя з салявых мяш-коў шыюць сабе гаматныя рызы ды ўсю зіму босыя па снезе лазяць. Сын мой, мажліва, з імператарамі ды каралямі ў адной карэце ездзіць, за адным сталом абедае, і сама я не хто-небудзь, а — беларуская спадарыня і шляхцянка з той Літвы, якая добраахвотна супольнічае з Каронай, мае свой сцяг і знак, ды і я гонар свой маю!

Вось так, сынок, я тады разважыла сама з сабой, і на душы адразу зрабілася лёгка-лёгка. Ад страху — ні следу.

Яўхім з'явіўся ў наступны дзень. Пад старасць рабіўся вельмі цяжкі — ледзьве на кані мог уседзець,— але на галаву быў яшчэ моцны і на пад'ём скоры. Панамар надта насмяшыў. Калі расталкавала, што мне купіць і дзе ў кляштары трымаю замураваны скарб, чалавек узрадаваўся, бы той вярблюд, якому ў спякотны дзень паказалі ў пустыні калодзеж з вадой.

Пастаралася сябе супакоіць — не абрабуе. Пачцівец радуецца, што ў патроні не ўсё страчанае».

Зноў уратаваная

«Дзякуючы Усявышняму і Прачыстай Дзеве Марыі, сынку, ахвяры маёй і на гэты раз не спатрэбілася.

Шляхотных вояў гайдукі, на маё шчасце, засталі яшчэ ў бацькоўскіх дварах — абодва акурат і чакалі тае піліпаўкі. Верныя сябры кінулі адразу ўсе пільныя справы ды зараз жа паскакалі на ўсю конскую моц у горад над Белкай.

Яшчэ нават у той самы дзень былі на месцы.

Пад урачыстай прысягай на Святое пісанне рыцары пацвердзілі, што дакладна гэтак ад маршчын лечацца і мадзярскія баранесы — адданыя рымскай царкве багамолкі, а яны каталічкі большыя за самога рымскага папу.

Яшчэ рыцары паказалі — тыя высакародныя дамы гэткім спосабам ратуюць нават сваіх нявестак-парадзіх ад бясплод-насці. Кроў падліваюць у страву. Робяць гэта на людзях, усе бачаць, аднак шаноўных баранес і верных каталічак у вядзьмарстве за гэткія чыны абвінавачваць ніхто і не думае. Ды і ад служанкі пасля гэтага з адрабінай крыві душу ж ніхто не адбірае,— дзеўкі толькі здаравейшыя потым робяцца!

Маўляў, менавіта такое лячэнне абодва шляхціцы бачылі на ўласныя вочы, калі вярталіся з турэцкай няволі пару гадоў таму назад. А ў доказ, што кажуць чыстую праўду, сумленныя рыцары пацалавалі крыж з кавалкам дрэва ад дамавіны, у якой пахавалі Сына Божага, яшчэ і пакляліся на сваіх дзетак.

Такія словы спатрабавалі занесці ў пратакол ды прыклалі да яго пальцы, бо не ўмелі пісаць.

Так, сынок, верныя сябры павярнулі, здавалася б, ужо зусім безнадзейную справу.

Пашэнціла мне яшчэ, мажліва, і тым, што раптам загаварылі ўсюды пра вайну. Якраз ноч раней падкінулі да нас бабу, на гэты раз — з прастрэленай нагой.

Супрасльскія паляўнічыя з турэцкай рушніцай пайшлі на дабычу за рэчку. Шыбавала да гнязда гуска, паляўнічы па ёй пальнуў ды збіў. Палез адзін мужчына ў трысцёг па трафей, а там замест гускі — гэтая самая баба за нагу трымаецца. Дабраўся да гнязда ды бачыць — поўна яек у ім. Паляўнічы разбіў крайняе — і што ўгледзеў? Замест бялка ды жаўтка — густая, але яркая кроў. Адно за адным пабіў астатнія — тое самае.

Збегліся супрасльскія дзяды. Падзівіліся. Успомнілі — і калісьці на вайну так паказвала. Прыглядзеліся бабе лепш, а ў яе яшчэ і абутак пераблытаны: левы лапаць на правай назе, правы — на левай.

Пераапранутага за бабу нячысціка людзі адразу звязалі ды прывезлі ў замак.

Адпіралася толькі з паўдня. Потым як міленькая прызналася ў вядзьмарстве таксама.

I яна пра вайну загаварыла.

Прайшло некалькі дзён, як забралі на спаленне ня-чысцікаву жонку, але мяне вадзіць на тартуры перасталі. Бо не толькі абаранілі мяне рыцары,— стала ўсім вядома, што з поўначы валіць шведскі «патоп».

Густаў Ваза ішоў на нашага Яна Казіміра Вазу. Хоць наш і лічыўся дынастычным каралём шведаў, готаў і вандалаў, а на грудзях польскага арла дзяржаўная пячатка мела тры шведскія кароны.